Người mắc Covid-19 không triệu chứng hay điều trị ICU đã khỏi đều có thể mắc hội chứng hậu Covid, tỷ lệ dao động từ 20 đến 96%.
Tương tự các hội chứng hậu nhiễm SARS hay MERS (hội chứng hô hấp Trung Đông), ngày càng có nhiều báo cáo về những ảnh hưởng kéo dài sau mắc Covid-19. Tình trạng này được công nhận như một hội chứng ảnh hưởng đa cơ quan, với các triệu chứng biểu hiện dai dẳng.
Hội chứng hậu Covid là gì?
Bệnh Covid kéo dài là tình trạng bệnh nhân mặc dù đã hồi phục khỏi Covid-19 cấp tính nhưng các triệu chứng vẫn còn kéo dài trên 4 tuần kể từ lúc khởi phát n.hiễm t.rùng. Các triệu chứng này có thể đã có từ đợt bệnh cấp hoặc xuất hiện sau khi hồi phục.
Những ai sẽ mắc hội chứng hậu Covid?
Tất cả bệnh nhân Covid-19 cấp tính đều có thể mắc hội chứng hậu Covid, bao gồm người không triệu chứng tới bệnh nhân rất nặng phải điều trị trong đơn vị chăm sóc tích cực (ICU).
Đối tượng nguy cơ
Nhiều nghiên cứu chứng minh độ nặng của Covid-19 cấp tính có liên quan những yếu tố nguy cơ như: t.uổi già, nam giới, béo phì, bệnh mạch vành, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đái tháo đường… Tuy nhiên chưa có nghiên cứu nào cho thấy nguy cơ mắc hội chứng hậu Covid liên quan đến các yếu tố kể trên. Văn phòng Thống kê Quốc gia Anh báo cáo hai nhóm tỷ lệ mắc hậu Covid nhiều nhất là nữ và nhóm t.uổi 35-49.
Tỷ lệ mắc
Hội chứng Covid kéo dài rất phổ biến. Nhiều báo cáo cho thấy tỷ lệ mắc hội chứng này dao động 20-96%, tùy nghiên cứu. Nhìn chung, ước đoán khoảng 80% bệnh nhân sau khi khỏi sẽ bị ít nhất một triệu chứng hậu Covid.
Biểu hiện bệnh
Giống Covid-19 cấp tính, hội chứng Covid kéo dài gây tổn thương và biểu hiện triệu chứng ở nhiều cơ quan: hô hấp, tim mạch, tâm thần kinh, tiêu hóa, nội tiết, thận, da lông.
Triệu chứng thường gặp nhất là mệt mỏi kéo dài, đau đầu, đau cơ khớp, ho, khó thở, đặc biệt là khó thở khi vận động gắng sức, rụng tóc, mất mùi-vị, giảm khả năng nhận thức như: giảm tập trung, lú lẫn, hay các rối loạn tâm lý như: lo âu, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ.
Covid kéo dài không chỉ biểu hiện bằng các triệu chứng lâm sàng kể trên, mà còn thể hiện bằng những bất thường cận lâm sàng như: bất thường xét nghiệm như tăng men tim kéo dài, rối loạn đường huyết, rối loạn hormone giáp, giảm độ lọc cầu thận… ; rối loạn chức năng hô hấp: giảm độ khuếch tán phổi, hạn chế dung tích phổi; bất thường hình ảnh học: xơ phổi, giãn phế quản trên CT scan ngực, rối loạn chức năng tâm thất qua siêu âm tim,…
Cơ chế gây bệnh
Các chuyên gia giả thuyết ba cơ chế gây ra tình trạng này. Thứ nhất, do virus xâm nhập trực tiếp vào tế bào cơ thể trong đợt bệnh cấp tính, gây phá hủy tế bào và để lại những tổn thương vĩnh viễn ở nhiều cấu trúc cơ quan. Thứ hai , do đáp ứng viêm quá mức dẫn đến sự tăng cao nồng độ các chất gây viêm (cytokines) trong m.áu và các mô cơ thể gây nên tình trạng viêm mạn tính nhiều cơ quan; và đáp ứng miễn dịch có phần sai lệch của cơ thể dẫn đến sự hình thành các tự kháng thể kháng lại chính tế bào cơ thể người, từ đó làm rối loạn chức năng nhiều cơ quan. Thứ ba, tình trạng bệnh lý nặng trong đợt cấp như suy hô hấp, tụt huyết áp, tình trạng tắc mạch, giảm oxy mô dẫn đến những tổn thương tế bào khó hồi phục ở nhiều cơ quan.
Ngoài ra, các yếu tố tâm lý xã hội tiêu cực từ đại dịch: mắc bệnh, mất người thân, cách ly xã hội, cô lập, nỗi lo về tài chính, thất nghiệp,… cũng gây ra các triệu chứng tâm lý kéo dài sau Covid.
Hội chứng hậu Covid có nguy hiểm?
Giống như Covid-19 cấp tính, Covid kéo dài cũng biểu hiện đa cơ quan với nhiều mức độ khác nhau, từ rất nhẹ như rụng tóc, mệt mỏi đến những tình trạng bệnh lý nặng hơn như: xơ phổi dạng tổ ong, di chứng đột quỵ não, di chứng nhồi m.áu cơ tim, hay suy thận giai đoạn cuối.
Bệnh kéo dài trong bao lâu?
Nhiều triệu chứng có thể tự giới hạn hay có thể kiểm soát với những phương pháp điều trị tiêu chuẩn và chỉ tồn tại trong 2-6 tháng như đau đầu, đau cơ khớp. Song cũng có những di chứng tồn tại vĩnh viễn như di chứng đột quỵ hay di chứng nhồi m.áu cơ tim.
Điều trị
Điều trị hội chứng Covid kéo dài đòi hỏi kiến thức chuyên sâu về hậu Covid cũng như cần kế hoạch chặt chẽ, lâu dài và sự kết hợp của nhiều chuyên khoa. Hiện, TP HCM đã có nhiều cơ sở tại các bệnh viện chuyên trị bệnh lý Covid kéo dài, kết hợp tập vật lý trị liệu.
Phòng ngừa
Hội chứng hậu Covid có thể xảy ra ở mọi bệnh nhân Covid-19 từ nhẹ đến nặng, với biểu hiện lâm sàng đa dạng, đôi khi chỉ là bất thường trên các cận lâm sàng mà không có triệu chứng. Tất cả bệnh nhân hồi phục cần được theo dõi, tầm soát các rối loạn có thể có, từ đó lên kế hoạch điều trị tích cực, lâu dài.
Chụp CT kiểm tra phổi cho một bệnh nhân ho và khó thở kéo dài do hội chứng hậu Covid tại bệnh viện Nam Sài Gòn. Ảnh. Hoàng Khương
Bác sĩ Nguyễn Thị Phương Thy
Khoa Nội – Hô hấp, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn
Hội chứng ‘Covid kéo dài’ vẫn còn bí ẩn
Nghiên cứu của Đại học Oxford trên 270.000 người Mỹ cho thấy 37% số họ sau khỏi Covid-19 có ít nhất một triệu chứng kéo dài trong 6 tháng, không rõ tại sao.
Đây là nghiên cứu mới nhất về hội chứng “Covid kéo dài” của các nhà khoa học trên thế giới. Đến nay, đây vẫn là hiện tượng khoa học chưa thể lý giải nguyên nhân. Nhiều người ở TP HCM cũng gặp các triệu chứng Covid-19 kéo dài sau khi khỏi.
Theo kết quả nghiên cứu được công bố ngày 29/9, các chuyên gia tại Đại học Oxford, Viện Nghiên cứu Y tế Quốc gia (NIHR) và Trung tâm Nghiên cứu Y sinh Y tế Oxford (BRC) cho biết các dấu hiệu “Covid kéo dài” phổ biến là khó thở, mệt mỏi, đau nhức, lo lắng hoặc trầm cảm.
Nghiên cứu này không nêu rõ các nguyên nhân cụ thể dẫn tới những triệu chứng này, mức độ nghiêm trọng cũng như thời gian kéo dài từng triệu chứng.
“Mọi lứa t.uổi đều bị ảnh hưởng bởi những triệu chứng kéo dài trong 6 tháng sau khi mắc Covid-19”, tiến sĩ Max Taquet, nhà nghiên cứu tại NIHR, xác nhận.
Theo TriNetX, mạng lưới hồ sơ sức khỏe điện tử của Mỹ, mức độ nhiễm nCoV, t.uổi tác và giới tính ảnh hưởng đến khả năng mắc hội chứng Covid kéo dài.
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí PLOS Medicine cho biếtngười phải nhập viện điều trị và nữ giới thường gặp các triệu chứng dai dẳng sau khi hồi phục. Nhóm dân số lớn t.uổi và nam giới hay mắc các triệu chứng về hô hấp và nhận thức. Người trẻ, nữ giới thường đau đầu, gặp những vấn đề ở bụng, cảm thấy lo lắng hoặc bị trầm cảm.
Nghiên cứu cũng cho thấy người nhiễm nCoV phải nhập viện hay gặp tình trạng sương mù não và mệt mỏi sau khi hồi phục. Những trường hợp điều trị tại nhà thường bị chứng đau đầu đeo bám.
Hình chụp X-quang phổi của một bệnh nhân Covid-19 tại Bệnh viện Trung tâm CHR tại Liege, Bỉ, ngày 22/4/2020. Ảnh: Reuters
Trước đó, các nhà khoa học từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho rằng hội chứng hậu Covid là hiện tượng khó lý giải nhất của đại dịch.
“WHO lo ngại sâu sắc về hội chứng hậu Covid hay Covid-19 kéo dài”, Maria Van Kerkhove, trưởng nhóm kỹ thuật cơ quan y tế Liên Hợp Quốc, cho biết hôm 4/8. Theo bà Kerkhove, nhiều người nhiễm nCoV phải chịu những ảnh hưởng lâu dài.
“Chúng tôi chưa rõ chúng kéo dài bao lâu. Chúng tôi đang nghiên cứu các triệu chứng tiêu biểu để hiểu rõ hơn và đưa ra định nghĩa về hội chứng hậu Covid”, bà nói.
Bà Kerkhove cho biết thêm, WHO đang nỗ lực cải thiện các chương trình phục hồi chức năng dành cho người có triệu chứng Covid-19 kéo dài, đồng thời tìm cách xử lý tình trạng này.
Theo Giáo sư Amitava Banerjee, chuyên gia tư vấn tim mạch tại Đại học London, những phát hiện về triệu chứng hậu Covid cho thấy tính cấp thiết của việc “triển khai quy mô lớn các dịch vụ y tế”, giúp mọi người hoàn toàn phục hồi sau khi nhiễm nCoV.
