Suy dinh dưỡng là tình trạng thiếu hụt năng lượng và các chất dinh dưỡng làm ảnh hưởng đến quá trình sống, hoạt động và tăng trưởng bình thường của cơ thể trẻ.
Nguyên nhân suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ
Có thể phân loại suy dinh dưỡng t.rẻ e.m ra 3 thể:
Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân: Do tình trạng thiếu dinh dưỡng dẫn đến cân nặng thấp hơn so với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng t.uổi và giới, được xác định khi cân nặng thấp hơn với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng t.uổi và giới (dưới -2SD). Thể nhẹ cân phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo dài cũng như tình trạng thiếu dinh dưỡng tại thời điểm đ.ánh giá.
Suy dinh dưỡng thể thấp còi: Do tình trạng chậm tăng trưởng kéo dài dẫn đến trẻ không đạt được chiều cao cần có của một đ.ứa t.rẻ cùng t.uổi ở quần thể tham khảo, được xác định khi chiều cao thấp hơn với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng t.uổi và giới (dưới -2SD). Thể còi cọc phản ánh tình trạng chậm phát triển mạn tính, kéo dài từ trong quá khứ, có thể bắt đầu sớm từ giai đoạn bào thai do mẹ bị thiếu dinh dưỡng.
Suy dinh dưỡng thể gầy còm: Khi chỉ tiêu cân nặng theo chiều cao của trẻ tụt xuống thấp đáng kể so với chỉ số nên có ở quần thể tham khảo, được xác định khi cân nặng theo chiều cao thấp hơn với mức tiêu chuẩn của trẻ cùng t.uổi và giới (dưới -2SD). Thể gầy còm phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng cấp tính do tình trạng không lên cân hoặc đang tụt cân.
Suy dinh dưỡng có thể xảy ra do thiếu cung cấp, tăng tiêu hao dưỡng chất hoặc cả hai.
Thiếu cung cấp:
-Không cung cấp đủ lương thực, thực phẩm.
-Trẻ biếng ăn, ăn không đủ nhu cầu.
– Chế độ ăn nghèo nàn, cách chế biến không phù hợp, thiếu năng lượng và dưỡng chất.
Tăng tiêu hao:
-Trẻ bị bệnh, nhất là bệnh kéo dài.
-Rối loạn tiêu hóa – hấp thu.
-Nhiễm ký sinh trùng đường ruột.
-Thất thoát chất dinh dưỡng do bệnh lý.
Trong đa số trường hợp thì suy dinh dưỡng xảy ra do sự kết hợp của cả 2 cơ chế, vừa giảm năng lượng ăn vào vừa tăng năng lượng tiêu hao (Ví dụ, trẻ bệnh nhưng mẹ lại cho ăn kiêng).
Suy dinh dưỡng có thể xảy ra do thiếu cung cấp, tăng tiêu hao dưỡng chất hoặc cả hai. Ảnh minh họa.
Suy dinh dưỡng dẫn đến hệ lụy gì?
Thiếu năng lượng và các chất dinh dưỡng có thể khiến trẻ bị suy dinh dưỡng. Tình trạng này có thể để lại hậu quả nặng nề như trẻ chậm phát triển thể chất, trí não, sức đề kháng yếu, tăng tỷ lệ bệnh tật và t.ử v.ong ở t.rẻ e.m dưới 5 t.uổi.
Ảnh hưởng của suy dinh dưỡng đến trẻ nhỏ bao gồm:
Suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ bệnh n.hiễm t.rùng
Suy dinh dưỡng và thiếu vi chất (thiếu đạm, sắt, kẽm, vitamin…) làm hệ miễn dịch của trẻ yếu đi nên dễ mắc các bệnh n.hiễm t.rùng, phải sử dụng kháng sinh thường xuyên, gây biếng ăn, tiêu hóa kém, không hấp thụ được dưỡng chất, càng làm suy dinh dưỡng nặng hơn.
Rối loạn các chức năng cơ thể, gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe
Tình trạng suy dinh dưỡng sẽ làm cho các cơ quan trong cơ thể bị rối loạn. Các cơ quan bị ảnh hưởng nặng nề nhất là gan, tim và thận, có thể dẫn đến gan thoái hóa mỡ, suy tim, suy thận…
Thiếu vi chất cũng gây nhiều vấn đề sức khỏe. Ví dụ thiếu vitamin A gây khô giác mạc, quáng gà, ảnh hưởng xấu đến thị giác của trẻ; thiếu sắt, đạm và một số vitamin nhóm B gây thiếu m.áu; thiếu đạm, canxi, kẽm, vitamin A,D, K… ảnh hưởng đến sự phát triển của xương, thiếu đạm gây phù…
Chậm phát triển thể chất
Ảnh hưởng trên tầm vóc. Thiếu dinh dưỡng ảnh hưởng trên chức năng toàn bộ các hệ cơ quan của cơ thể, kể cả hệ cơ xương, nhất là ở giai đoạn 1000 ngày đầu đời (giai đoạn bào thai và 2 năm đầu). Suy dinh dưỡng sớm và kéo dài làm cho trẻ phát triển còi cọc, khi trưởng thành có tầm vóc thấp, tăng nguy cơ béo phì về sau.
Chậm phát triển tâm thần
Suy dinh dưỡng ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của não bộ trong giai đoạn trẻ dưới 6 t.uổi do thiếu hụt các chất cần thiết cho sự phát triển não và trí tuệ của trẻ như chất béo, chất đường bột, sắt, iốt, DHA, Taurine…
Trẻ bị suy dinh dưỡng cũng thường chậm chạp, hay gặp các vấn đề về ngôn ngữ, trí nhớ và giao tiếp xã hội, kéo theo sự giảm khả năng chú ý, học tập, tiếp thu.
Lời khuyên thầy thuốc
Phòng chống suy dinh dưỡng cho trẻ, cha mẹ cần chú ý:
Cho trẻ bú mẹ ngay sau sinh, bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu: Sữa mẹ luôn là thức ăn đầu đời hoàn hảo nhất cho trẻ sơ sinh và là thức ăn tốt, được trẻ chấp nhận trong giai đoạn sau. Sữa mẹ ngoài cung cấp chất dinh dưỡng còn cung cấp các yếu tố chống lại bệnh tật, bảo vệ trẻ khỏi các bệnh lý n.hiễm t.rùng.
Chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ bằng bữa ăn hợp lý: Tập cho trẻ ăn dặm khi bắt đầu 6 tháng t.uổi. Cho trẻ ăn đầy đủ 4 nhóm chất dinh dưỡng (bột đường, đạm, béo), không kiêng khem, có thể duy trì sữa mẹ trong thời gian dưới 2 t.uổi. Nếu không có sữa mẹ đủ, lựa chọn loại sữa thay thế phù hợp.
Vệ sinh an toàn thực phẩm: Là vấn đề quan trọng hàng đầu trong việc bảo vệ trẻ tránh các bệnh n.hiễm t.rùng đường ruột, giun sán… Chọn lựa thực phẩm tươi cho trẻ, tránh bảo quản dài ngày, trừ trường hợp có tủ cấp đông đúng quy cách, hạn chế cho trẻ dùng các thực phẩm chế biến sẵn, đóng hộp, nấu nướng thức ăn chín kỹ.
Vệ sinh môi trường – vệ sinh cá nhân cho trẻ và người chăm sóc trẻ.
Theo dõi biểu đồ tăng trưởng cho trẻ hàng tháng: Nhằm phát hiện sớm tình trạng suy dinh dưỡng hoặc các nguy cơ nếu có và can thiệp sớm.
Ngừa và trị bệnh: Điều trị triệt để các bệnh lý n.hiễm t.rùng hô hấp, tiêu chảy… không lạm dụng kháng sinh mà chỉ dùng kháng sinh đúng chỉ định, đủ liều, đủ thời gian, chăm sóc dinh duỡng tích cực trong thời gian bệnh và phục hồi dinh dưỡng sau thời gian bệnh.
Tẩy giun định kỳ mỗi 6 tháng cho trẻ từ 2 t.uổi.
Khuyến khích trẻ tập thể dục thường xuyên. Tập thể dục sẽ giúp cho quá trình trao đổi chất trong cơ thể diễn ra bình thường và bài tiết chất độc không mong muốn ra khỏi cơ thể. Nếu trẻ không thích tập thể dục, bạn có thể tổ chức một số trò chơi vui nhộn hoặc đưa trẻ đi bơi, đạp xe.
Phòng suy dinh dưỡng ở trẻ dưới 5 t.uổi cần làm tốt các việc sau đây
Suy dinh dưỡng ở t.rẻ e.m dưới 5 t.uổi là tình trạng cơ thể không được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng, làm ảnh hưởng đến quá trình sống, hoạt động và tăng trưởng cả về thể chất lẫn trí tuệ của trẻ.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới, 54% trẻ suy dinh dưỡng dưới 5 t.uổi ở các nước đang phát triển đã t.ử v.ong do thiếu dinh dưỡng ở mức độ vừa và nhẹ. Vì vậy, việc nuôi dưỡng trẻ hợp lý là nền tảng quan trọng trong việc tăng trưởng và phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ, trong đó trẻ bị suy dinh dưỡng chủ yếu là do người nuôi trẻ có hiểu biết chưa đầy đủ và có những sai lầm cơ bản về thực phẩm cũng như về dinh dưỡng.
Ngay cả trong điều kiện chăm sóc tốt nhất, trẻ vẫn mắc phải tình trạng suy dinh dưỡng. Theo ghi nhận hiện nay, trẻ suy dinh dưỡng là do chế độ dinh dưỡng cho trẻ nghèo nàn, không hợp lý. Do sai lầm về phương pháp nuôi dưỡng như cho trẻ ăn bột trước 6 tháng t.uổi, chủ yếu là bột đường, bột mắm muối, mì chính, hoặc trẻ phải cai sữa quá sớm, khi chưa được 12 tháng t.uổi. Cho trẻ ăn kiêng khi trẻ bị tiêu chảy, đặc biệt là kiêng mỡ, do đó sẽ làm giảm nguồn năng lượng cung cấp cho trẻ.
Suy dinh dưỡng ở t.rẻ e.m dưới 5 t.uổi là tình trạng cơ thể không được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng. Ảnh minh họa.
Để phòng suy dinh dưỡng ở trẻ, cha mẹ cần chú ý những điều sau
Đối với trẻ nhỏ dưới 1 t.uổi
Chế độ dinh dưỡng cho trẻ dưới 1 t.uổi cần cung cấp đủ năng lượng hàng ngày, để đảm bảo quá trình trao đổi chất trong cơ thể, sự tăng trưởng và hoạt động thể chất hàng ngày. Do đó, để đảm bảo cung cấp đủ năng lượng, chế độ dinh dưỡng cho trẻ dưới 1 t.uổi cũng cần nạp đủ các nhóm dưỡng chất cần thiết, bao gồm:
– Protein (chất đạm): Cần thiết cho sự tăng trưởng của hệ xương, cơ và các mô trong cơ thể. Nhóm thực phẩm giàu đạm cần được bổ sung cho trẻ là trứng, thịt, sữa. Tuy nhiên, trẻ dưới 6 tháng t.uổi đang bú mẹ hoàn toàn thì mẹ cần ăn nhiều thực phẩm chứa protein để trẻ được hấp thụ đủ.
– Lipid (chất béo): Nguồn dưỡng chất có vai trò sản sinh năng lượng quan trọng nhất cho trẻ. Nhóm chất béo còn có vai trò làm chất dung môi để hấp thụ một số dưỡng chất khác như vitamin A, D, E, K. Giai đoạn này sữa mẹ là nguồn cung cấp chất béo dồi dào nhất, là những axit béo cần cho não bộ phát triển. Trẻ bắt đầu ăn dặm cần bổ sung thêm những thực phẩm giàu lipid, do lúc này sữa không phải thức ăn chính nữa.
– Glucid (chất bột đường): Trong sữa mẹ có chứa lactose, một chất bột đường mà cơ thể trẻ rất dễ hấp thu. T.uổi càng cao thì nhu cầu bột đường càng tăng, vì vậy hãy bổ sung nguồn thực phẩm đa dạng khi trẻ mới ăn dặm.
– Vitamin và khoáng chất: Trong sữa mẹ có chứa rất nhiều vitamin như B, C, nhưng vitamin A, D lại rất ít, nên cần được bổ sung bằng cách khác. Vitamin A phụ thuộc nhiều vào dinh dưỡng của mẹ khi mang thai, do nó được dự trữ trong gan từ khi trẻ sinh ra. Vitamin D trong sữa mẹ có hàm lượng thấp, nên cần được bổ sung hàng ngày với liều lượng từ 200 IU – 400 IU, tùy vào tháng t.uổi.
– Canxi, kẽm, sắt: Đây là nhóm khoáng chất nhất định phải bổ sung cho trẻ dưới 1 t.uổi. Canxi có trong sữa mẹ với vai trò hỗ trợ hệ xương phát triển, sắt cần thiết cho quá trình tạo m.áu, nhưng chỉ đủ lượng dự trữ trong 3 tháng đầu sau sinh, nên cần được bổ sung vào chế độ ăn những tháng sau. Kẽm có tác dụng tăng trưởng cho cơ thể và phát triển hệ miễn dịch, cho trẻ cảm giác ăn ngon miệng.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ. Ảnh minh họa.
Đối với trẻ từ 1 đến 5 t.uổi
Trẻ trong độ t.uổi từ 1 – 5 t.uổi sẽ có nhiều thay đổi hơn so với những trẻ dưới 1 t.uổi. Sự phát triển cả về thể chất và trí não diễn ra chậm hơn, nhưng lại có nhiều cột mốc quan trọng. Chế độ dinh dưỡng luôn có vai trò lớn, quyết định đến sự phát triển của trẻ trong những năm đầu đời.
Trẻ từ 1 – 3 t.uổi: Trong độ t.uổi này hệ tiêu hóa của trẻ bắt đầu hoàn thiện, nhu cầu năng lượng cần khoảng 1300 Kcal mỗi ngày. Do đó, trẻ cũng cần bổ sung đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng như vitamin và khoáng chất, protein, glucid, lipid. Lưu ý nên cho trẻ uống đủ nước, chế biến thức ăn mềm, các món ăn thay đổi hàng ngày, không nên cho trẻ ăn một món trong nhiều bữa, vì sẽ dễ gây nhàm chán.
Trẻ từ 3 – 5 t.uổi: Giai đoạn này trẻ hoạt động nhiều hơn, nên nhu cầu năng lượng cũng tăng cao hơn, khoảng 1600 Kcal mỗi ngày. Cần bổ sung cân bằng các chất như Protein, lipid, glucid, hãy ưu tiên protein từ động vật. Cha mẹ cũng nên luyện cho con thói quen ăn uống khoa học.
Cần theo dõi biểu đồ tăng trưởng
Trong 2 năm đầu, mỗi tháng nên cân trẻ 1 lần và ghi vào biểu đồ. Trẻ từ 3 – 5 t.uổi thì 2 – 3 tháng cân 1 lần. Nếu thấy cân nặng của trẻ trong 2 tháng liền không tăng hoặc sụt cân, thì đấy là dấu hiệu sớm để phát hiện suy dinh dưỡng.
Cần tiêm chủng theo khuyến cáo
Tiêm chủng phải thực hiện ngay trong năm đầu, chủ yếu là các loại vaccine lao, viêm gan B, bạch hầu, uốn ván, ho gà, bại liệt, sởi. Tiêm chủng đầy đủ và đúng kỳ hạn.
Ngoài việc tiêm phòng đầy đủ thì cần nhớ cho trẻ tẩy giun định kỳ, dọn dẹp vệ sinh nhà cửa, sử dụng và chế biến món ăn bằng nguồn nước sạch… Đây chính là những biện pháp hiệu quả để ngăn chặn thực trạng suy dinh dưỡng t.rẻ e.m. Đặc biệt, các mẹ nên hướng dẫn và giúp con vệ sinh tay chân trước ăn và sau khi đi vệ sinh.
