Đến nay Việt Nam chưa ghi nhận ca bệnh đậu mùa khỉ, tuy nhiên ngay khi có thông tin về bệnh (từ Tổ chức Y tế thế giới – WHO) ngành y tế đã triển khai các giải pháp ứng phó từ sớm.
Người dân chơi đùa cùng những con khỉ trên núi Bà Đen, Tây Ninh – Ảnh: NAM TRẦN
Bệnh đậu mùa khỉ còn mới tại nước ta, đến nay có 20 quốc gia đã ghi nhận hơn 400 trường hợp mắc bệnh.
Giám sát người về từ vùng có dịch
Theo định nghĩa của WHO, đậu mùa khỉ là một bệnh do virus đậu mùa khỉ gây ra. Đây là bệnh lây nhiễm từ động vật, có nghĩa là bệnh có thể lây lan từ động vật sang người. Bệnh cũng có thể lây truyền giữa người với người. Thời gian ủ bệnh từ 5 – 21 ngày, thông thường từ 6 – 13 ngày.
Trao đổi với T.uổi Trẻ, đại diện Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho biết hiện các đơn vị vẫn đang giám sát chặt chẽ căn bệnh này để ngăn ngừa dịch bệnh xâm nhập. Đồng thời phối hợp chặt chẽ với WHO, kịp thời cập nhật các thông tin về căn bệnh và các biện pháp ứng phó.
Bộ Y tế đã có nhiều văn bản hướng dẫn chuyên môn, các biện pháp phòng tránh, triệu chứng lâm sàng của bệnh đậu mùa khỉ.
Bộ Y tế đề nghị các đơn vị tăng cường giám sát phát hiện các trường hợp nghi ngờ ngay tại cửa khẩu, đặc biệt là các trường hợp đi về từ các quốc gia đang lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ như Benin, Cameroon, CH Trung Phi, CHDC Congo, Gabon, Ghana, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, CH Congo, Sierra Leone và Nam Sudan. Khi phát hiện, báo cáo ngay sở y tế để phối hợp với các viện vệ sinh dịch tễ, viện Pasteur để chẩn đoán xác định ca bệnh.
Tại TP.HCM, Sở Y tế TP giao Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP (HCDC) củng cố hệ thống giám sát tại các cửa khẩu của TP để giám sát sớm người mắc bệnh như giám sát qua máy đo thân nhiệt từ xa và quan sát tìm triệu chứng ở người nhập cảnh, đặc biệt là người đến từ các quốc gia đang lưu hành dịch. Đồng thời có kịch bản xử lý khi phát hiện các trường hợp có dấu hiệu nghi ngờ.
Đối với các cơ sở khám, chữa bệnh, cần sàng lọc và phát hiện sớm các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ theo hướng dẫn của Bộ Y tế. Khi phát hiện trường hợp nghi ngờ, báo ngay về HCDC để xử lý kịp thời.
Không lây như COVID-19, nhưng cần phát hiện sớm
Theo WHO, bệnh đậu mùa khỉ thông thường không được coi là có tính truyền nhiễm cao. Bệnh lây nhiễm qua tiếp xúc vật lý gần gũi với người có nguy cơ làm lây nhiễm để gây lây nhiễm giữa người với người. Nguy cơ đối với toàn cộng đồng là thấp.
Bác sĩ Ngô Thanh Hà, Trung tâm phòng chống dịch, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới trung ương (Hà Nội) cho hay đậu mùa khỉ có hai chủng, một chủng là nguồn gốc từ Congo, tỉ lệ t.ử v.ong là 10%. Còn chủng khác lưu hành ở Tây Phi, tỉ lệ t.ử v.ong chỉ có 1%. Hiện tại chủng đang lưu hành ở Anh và châu Âu là chủng ở Tây Phi.
Theo nghiên cứu trên thế giới, bệnh đậu mùa khỉ là nhóm virus tương đối đồng nhóm với đậu mùa ở người. Nghiên cứu trên thế giới, vắc xin đậu mùa tương đối có hiệu quả trên đậu mùa khỉ, đồng thời cải thiện trong điều trị.
Bác sĩ Hà thông tin, hiện tại bệnh viện đã thành lập các đơn vị tiếp nhận thông tin bệnh này. Nếu người đi từ vùng dịch tễ về, khi liên hệ bệnh viện qua đường dây nóng thì sẽ được cách ly và điều trị sớm cho người bệnh. Tốt nhất, bệnh nhân nghi nhiễm bệnh đậu mùa khỉ cần được phát hiện sớm kịp thời cách ly. Trong trường hợp phát hiện ở giai đoạn muộn cũng nên đến bệnh viện để truy vết, cách ly, điều trị phòng ngừa, hỗ trợ và theo dõi người tiếp xúc gần. Phòng bệnh rất quan trọng với cộng đồng.
Một chuyên gia lĩnh vực truyền nhiễm tại TP.HCM cho biết bệnh đậu mùa khỉ đã xuất hiện những đợt dịch cục bộ, rải rác vài vùng ngoài châu Phi từ lâu nhưng cũng tự ổn định mà không cần can thiệp nhiều. Do đó tính lây lan không thể như các loại virus hô hấp, người dân không cần quá lo lắng về loại bệnh này.
Điều quan trọng hơn hết là các cơ sở khám chữa bệnh trong nước kịp thời phát hiện triệu chứng nghi ngờ của người bệnh vì người mắc bệnh này có biểu hiện bên ngoài “rầm rộ”, bệnh nhân không thể điều trị tại nhà nên phải đến bệnh viện chữa trị.
Triệu chứng điển hình của bệnh đậu mùa khỉ
Theo WHO, triệu chứng điển hình của bệnh đậu mùa khỉ bao gồm sốt, đau đầu dữ dội, đau cơ, đau lưng, giảm năng lượng, sưng hạch và phát ban hoặc tổn thương da. Ban thường bắt đầu với 1 đến 3 ngày khởi sốt. Tổn thương da có thể phẳng hoặc hơi nổi, chứa dung dịch trong hoặc hơi vàng, và sau đó có thể đóng vảy, khô và rụng vảy.
Số lượng tổn thương da trên một người có thể dao động từ một vài cho đến vài nghìn nốt. Ban có xu hướng tập trung ở mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân. Các tổn thương này cũng có thể gặp ở miệng, bộ phận s.inh d.ục và mắt. Triệu chứng điển hình thường kéo dài từ 2 đến 4 tuần và tự biến mất mà không cần điều trị.
Nghiên cứu về tác dụng của các loại thuốc điều trị bệnh đậu mùa khỉ
Trong nghiên cứu một loạt trường hợp hồi cứu gần đây được công bố trên tạp chí chuyên ngành Lancet Infectious Diseases, các nhà khoa học Anh đã đưa ra chi tiết về cách thức lây lan bệnh đậu mùa khỉ cũng như báo cáo về việc sử dụng hai loại thuốc kháng virus đặc hiệu trong việc điều trị căn bệnh này.
Một phần tế bào da của một con khỉ bị mắc bệnh đậu mùa khỉ. Ảnh: REUTERS/TTXVN
Trong nghiên cứu, các nhà khoa học đã đưa ra các đặc điểm lâm sàng khác nhau của bệnh, việc phát hiện và khả năng đáp ứng thuốc ở 7 bệnh nhân được xác định mắc bệnh đậu mùa khỉ tại Anh trong giai đoạn 2018 – 2021 thông qua đ.ánh giá hồ sơ hồi cứu. Nghiên cứu đã đ.ánh giá tất cả hồ sơ của những người mắc bệnh được quản lý tại các trung tâm chuyên về bệnh truyền nhiễm ở Liverpool, London, and Newcastle.
Tất cả 7 bệnh nhân này đều trẻ t.uổi, không có bệnh lý nền. 4 người trong số này mắc bệnh đậu mùa khỉ ở nước ngoài, trong khi 3 người mắc bệnh trong nước. Cả 7 bệnh nhân đều có các tổn thương da khác nhau, bao gồm các nốt sẩn, mụn nước, mụn mủ, loét và vảy. 3 bệnh nhân đầu tiên trong năm 2018 được điều trị bằng brincidofovir đường uống. Bệnh nhân mắc bệnh năm 2021 được điều trị bằng thuốc tecovirimat. Nghiên cứu kết luận dù các phác đồ điều trị và kiểm soát n.hiễm t.rùng tối ưu đối với bệnh đậu mùa khỉ hiện vẫn chưa có, song dữ liệu ban đầu cho thấy brincidofovir ít phát huy hiệu quả. Trong khi đó, các nghiên cứu trước đó về tecovirimat trên bệnh đậu mùa khỉ ở người vẫn được đảm bảo.
Theo các nhà nghiên cứu, diễn biến của bệnh đậu mùa khỉ hiện nay là một thách thức, cần nhiều nguồn lực để kiểm soát. Nghiên cứu khuyến nghị các nhân viên y tế trên toàn cầu cần cảnh giác trước nguy cơ bùng phát bệnh đậu mùa khỉ từ các du khách nhập cảnh.
Trong khi đó, Tiến sĩ Rosamund Lewis, chuyên gia phụ trách các bệnh đậu mùa trong chương trình khẩn cấp của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cho biết ở thời điểm hiện tại, WHO không tin rằng đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ bên ngoài châu Phi sẽ dẫn đến một đại dịch trên phạm vi toàn cầu. Trong tuyên bố, bà Lewis cũng cho hay hiện vẫn thể xác định những người bệnh không triệu chứng có thể làm lan truyền virus đậu mùa khỉ hay không. Theo thống kê, trong tháng 5, thế giới đã ghi nhận hơn 300 trường hợp nghi ngờ và được xác nhận mắc bệnh đậu mùa khỉ, chủ yếu là ở châu Âu. WHO đang xem xét liệu xu hướng bùng phát bệnh đậu mùa khỉ có được coi là tình trạng y tế công cộng khẩn cấp gây quan ngại quốc tế (PHEIC) như với COVID-19 hay Ebola hay không, qua đó giúp đẩy nhanh quá trình nghiên cứu và tài trợ để ngăn chặn bệnh dịch.
Bệnh đậu mùa khỉ được biết đến từ hơn 40 năm trước, là một loại bệnh lây nhiễm từ động vật hoang dã sang người. Bệnh được gọi là đậu mùa khỉ do lần đầu tiên được các chuyên gia của Đan Mạch phát hiện trên loài khỉ (macaques) từ năm 1958. Khoảng 12 năm sau, những trường hợp đầu tiên phát bệnh ở người được phát hiện tại CHDC Congo thuộc Tây Phi. Các nhà khoa học cho rằng virus gây bệnh đậu mùa khỉ có thể lây sang người khi tiếp xúc gần với khỉ, chuột hoặc các loài gặm nhấm khác ở các khu rừng phía Nam sa mạc Sahara. Virus cũng có thể lây từ người sang người.
Trong đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ này, Anh là nước châu Âu đầu tiên ghi nhận ca mắc ngày 7/5.
Theo Cố vấn y tế của Cơ quan Y tế Anh Susan Hopkins, nước này đã phát hiện các ca bệnh đậu mùa khỉ trong cộng đồng mà không có yếu tố liên quan đến khu vực Tây Phi, nơi được cho là nguồn gốc của căn bệnh này. Căn bệnh với biểu hiện ban đầu là sốt, nhức đầu, đau cơ, mệt mỏi hay sưng hạch bạch huyết này cũng đã lây lan ra nhiều nước khác ở châu Âu, châu Mỹ và Trung Đông. Theo các nhà khoa học, bệnh đậu mùa khỉ thường nhẹ, hầu hết bệnh nhân sẽ hồi phục trong vòng vài tuần mà không cần điều trị. Tuy nhiên, bệnh này vẫn có thể gây t.ử v.ong và t.rẻ e.m nếu mắc bệnh đậu mùa khỉ có nguy cơ bị nặng hơn.
