Đậu mùa khỉ là căn bệnh đặc hữu, đồng nghĩa rằng căn bệnh này chỉ xuất hiện ở một số khu vực địa lý nhất định.
Tuy nhiên, theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), căn bệnh này hiện đã lan ra 20 nước với hơn 200 trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ và hơn 100 ca nghi mắc đã được phát hiện tại các quốc gia vốn hiếm khi ghi nhận căn bệnh này.
Một em nhỏ mắc bệnh đậu mùa khỉ tại Bondua, Liberia. Ảnh: Getty Images/TTXVN
Trong bối cảnh số ca mắc đậu mùa khỉ tiếp tục tăng, người dân cần nắm được một số kiến thức cơ bản về căn bệnh này, cũng như cảnh giác trước một số thông tin sai lệch liên quan. Sau đây là những hiểu nhầm phổ biến liên quan đến căn bệnh hiếm gặp này:
1. Đậu mùa khỉ là một virus mới
Mặc dù số ca mắc đậu mùa khỉ có xu hướng tăng nhanh trong thời gian gần đây, song đây là không phải là virus mới. Các nhà khoa học lần đầu tiên phát hiện bệnh đậu mùa khỉ trong số những con khỉ nghiên cứu vào năm 1958 và đến năm 1970, mới ghi nhận các ca nhiễm ở người tại CHDC Congo. Căn bệnh này sau đó tập trung tại các quốc gia ở Trung và Tây Phi như Cameroon, CH Trung Phi, Gabon, Liberia, Nigeria, và Sierra Leone. Ngoài ra, có một số ít trường hợp tại Israel, Singapore, Anh và Mỹ. Do đó, thông tin liên quan đến bệnh đậu mùa khỉ cũng rất nhiều. Theo WHO, vaccine ngừa bệnh đậu mùa cũng có hiệu quả trước bệnh đậu mùa khỉ. Hiện cũng đã có phương thuốc kháng virus cho căn bệnh này.
2. Đậu mùa khỉ là bệnh lây qua đường t.ình d.ục
Mặc dù đậu mùa khỉ thường lây qua tiếp xúc gần với người mắc bệnh, song đây không phải là bệnh lây qua đường t.ình d.ục (STD). Theo Tiến sĩ Joseph Osmundson, nhà sinh học phân tử, giáo sư sinh học của Đại học New York (Mỹ), tác giả nghiên cứu, quan hệ t.ình d.ục chỉ là một hình thức tiếp xúc gần có nguy cơ làm lây nhiễm virus. Các hành động tiếp xúc gần khác như nắm tay, ôm, hôn đều có thể khiến bệnh lây lan. Bên cạnh đó, virus cũng có thể lây qua dịch thể, hoặc bám trên vật dụng sinh hoạt. Một lý do khác khiến bệnh đậu mùa khỉ bị nhầm lẫn với STD, là các triệu chứng của bệnh có thể xuất hiện ở cơ quan s.inh d.ục.
3. Đậu mùa khỉ chỉ ảnh hưởng đến người đồng tính và lưỡng tính
Thống kê cho thấy bệnh đậu mùa khỉ đã lây lan qua hoạt động đi lại quốc tế, tiếp xúc gần gũi. Cho đến nay, việc các ca nhiễm chủ yếu ảnh hưởng đến một số nhóm nhất định trong dân số, chẳng hạn như những người đồng tính nam hoàn toàn là ngẫu nhiên. Giám đốc điều hành liên minh quốc gia về các bệnh lây qua đường t.ình d.ục tại Mỹ David C. Harvey khẳng định xu hướng này không đồng nghĩa rằng căn bệnh chỉ ảnh hưởng đến một nhóm dân số nhất định.
4. Đậu mùa khỉ sẽ là đại dịch tiếp theo sau COVID-19
Dù bệnh đậu mùa khỉ cũng đáng lo ngại, song căn bệnh này khác COVID-19 rất nhiều. Thứ nhất, đây không phải là căn bệnh về hô hấp. Virus lây lan qua việc tiếp xúc gần hoặc hít phải giọt b.ắn từ người bệnh trong không khí. Đây cũng không phải căn bệnh tấn công hệ hô hấp như COVID-19. Do virus đậu mùa khỉ nằm trong họ đậu mùa, nên vaccine ngừa đậu mùa cũng hiệu quả phần nào trước căn bệnh này.
5. Đậu mùa khỉ chỉ ảnh hưởng đến người tại châu Phi
Nhiều người dùng trên trang Twitter đã chia sẻ hình minh họa cho bệnh đậu mùa khỉ mà các hãng tin hay sử dụng là người da màu. Mặc dù đây là xu hướng phổ biển, song bất cứ ai cũng đều có thể nhiễm virus nếu tiếp xúc gần với người bệnh. Dù căn bệnh này phổ biến tại Trung và Tây Phi, song điều này không đồng nghĩa chỉ những người dân từ khu vực này mới bị ảnh hưởng.
6. Đậu mùa khỉ không phải là căn bệnh đáng quan ngại
Dù không giống như COVID-19, song người dân vẫn nên cảnh giác trước bệnh đậu mùa khỉ và xu hướng lây lan hiện nay. Cách tốt nhất để bảo vệ bản thân là cập nhật kiến thức về bệnh, các điều kiện lây nhiễm và tình hình lây lan tại các cộng đồng.
Tại sao lại gọi là bệnh đậu mùa khỉ?
Cùng là virus đậu mùa nhưng có bệnh gọi là đậu mùa, có bệnh lại là đậu mùa khỉ?
Theo chuyên gia, bệnh đậu mùa khỉ được phát hiện lần đầu trên khỉ vào năm 1958. Ca đầu tiên trên người được ghi nhận vào năm 1970 tại Congo. Virus gây bệnh đậu mùa khỉ thuộc chi Orthopoxvirus trong họ virus Poxviridae. Bệnh cũng có liên quan tới bệnh đậu mùa đã bị xóa sổ năm 1980 nhưng triệu chứng nhẹ, khó lây và tỷ lệ t.ử v.ong cũng thấp hơn.
Sở dĩ được gọi là đậu mùa khỉ mà không phải tên gọi nào khác là vì bệnh ban đầu phát hiện từ năm 1958 khi 2 ổ dịch giống với đậu mùa xảy ra ở khỉ trong phòng thí nghiệm nghiên cứu. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng, khỉ có thể không phải là tác nhân gây bùng phát dịch và nguồn lây của căn bệnh này hiện nay vẫn chưa rõ.
Virus gây bệnh đậu mùa khỉ nhìn qua kính hiển vi. (Ảnh: CDC Mỹ)
Triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ
Thời kỳ ủ bệnh đậu mùa khỉ (thời gian từ khi nhiễm bệnh đến khi có triệu chứng) là 7-14 ngày nhưng có thể 5-21 ngày. Bệnh thường kéo dài 2-4 tuần, các triệu chứng có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể 5-21 ngày sau khi nhiễm virus.
Người bị bệnh đậu mùa khỉ thường có triệu chứng khởi phát ban đầu như sốt, đau cơ, đau lưng, nhức đầu, ớn lạnh, kiệt sức và sưng hạch bạch huyết…
Khi sốt, bệnh nhân sẽ phát ban mẩn ngứa sau 1-3 ngày. Mụn mủ thường bắt đầu trên mặt sau đó lan ra nhiều bộ phận khác. Số lượng mụn mủ có thể là vài nốt cho tới vài nghìn nốt. Sau đó, số mụn mủ này sẽ vỡ ra rồi đóng vảy trước khi biến mất.
Sự khác biệt chính giữa các triệu chứng của bệnh đậu mùa và bệnh đậu mùa khỉ là bệnh đậu mùa khỉ làm cho các hạch bạch huyết sưng lên trong khi bệnh đậu mùa thì không.
Bàn tay của người bị bệnh đậu mùa khỉ. (Ảnh: CDC)
Điều trị đậu mùa khỉ thế nào?
Đậu mùa khỉ hiện có 2 chủng, 1 chủng ở Tây Phi và chủng ở Congo. Chủng ở Congo nặng hơn chủng ở Tây Phi. Theo thống kê, các bệnh nhân mắc đậu mùa chủng Tây Phi phần lớn và nhẹ với tỷ lệ t.ử v.ong khoảng 1%. Trong khi đó, chủng ở Congo thường nặng hơn và có tỷ lệ t.ử v.ong lên tới 10%.
Theo các chuyên gia, thông thường, bệnh đậu mùa khỉ lành tính, lây lan hạn chế và có thể tự khỏi sau vài tuần. Tuy nhiên, trong một số trường hợp các bác sĩ có thể sử dụng thuốc chống virus để hạn chế sự lây lan và giảm nguy cơ bệnh nặng.
Bệnh đậu mùa khỉ hiện không có vaccine phòng ngừa, nhưng theo chuyên gia, vaccine phòng bệnh đậu mùa có hiệu quả lên tới 85% trước đậu mùa khỉ. Chính vì vậy, người dân nên tiêm vaccine phòng bệnh đậu mùa ngay khi có cơ hội.
Ngoài ra, do lây lan qua con đường tiếp xúc gần nên cách tốt nhất để phòng ngừa đậu mùa khỉ là thường xuyên rửa tay, sát khuẩn, khử khuẩn bề mặt và cách ly khi có triệu chứng…
Các ống xét nghiệm của người nhiễm bệnh đậu mùa khỉ. (Ảnh: Reuters)
Cách phòng bệnh đậu mùa khỉ
Theo Bộ Y tế, để phòng chống bệnh đậu mùa khỉ người dân cần lưu ý.
– Tránh tiếp xúc gần gũi với người mắc bệnh đậu mùa, tránh tiếp xúc trực tiếp với vết thương, dịch cơ thể, giọt b.ắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh.
– Thường xuyên rửa tay sạch bằng xà phòng và các dung dịch sát khuẩn thông thường.
– Che miệng khi ho, hắt hơi.
– Người có các triệu chứng của trường hợp nghi ngờ, cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời.
– Người có các triệu chứng của trường hợp nghi ngờ cần chủ động tự cách ly và tránh quan hệ t.ình d.ục; người xác định mắc bệnh phải được cách ly y tế đến khi điều trị khỏi bệnh.
– Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ cần tránh tiếp xúc với động vật có vú bị bệnh như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng (c.hết hoặc sống) có thể chứa virus đậu mùa khỉ, không nên ăn hoặc tiếp xúc với động vật hoang dã, không ăn thịt động vật chưa nấu chín kỹ hoặc ăn các sản phẩm của động vật bị nhiễm bệnh.
