Báo Sức khỏe & Đời sống xin gửi đến quý độc giả cuộc trò chuyện với TS.BS Lưu Ngân Tâm – Trưởng khoa Dinh dưỡng BV Chợ Rẫy về quan điểm “bỏ đói tế bào ung thư” đang gây nhiều tranh cãi trong thời gian gần đây:
Thưa TS.BS Lưu Ngân Tâm, dinh dưỡng đóng vai trò như thế nào với bệnh nhân đang điều trị ung thư? Hiện nay có một số quan điểm về việc “bỏ đói tế bào ung thư” hay “bỏ đói cơ thể để t.iêu d.iệt tế bào ung thư”, Bác sĩ nhận định như thế nào về quan điểm này?
TS.BS Lưu Ngân Tâm: Dinh dưỡng là vô cùng cần thiết đối với con người chúng ta nói chung chứ không chỉ với bệnh nhân hay bệnh nhân đang điều trị ung thư nói riêng. Một người khỏe mạnh bình thường bản thân cơ thể cần được cung cấp dinh dưỡng qua chế độ ăn để nuôi sống cơ thể thì với bệnh nhân ung thư, dinh dưỡng còn đóng vai trò quan trọng hơn để cơ thể có thể có đầy đủ sức khỏe đế đáp ứng, chống chọi bệnh ung thư cũng như những tác động bất lợi từ các phương pháp điều trị đặc hiệu. Do đó, quan điểm việc “bỏ đói tế bào ung thư” hay “bỏ đói cơ thể để t.iêu d.iệt tế bào ung thư” là những quan điểm không đúng.
Chúng ta cần lưu ý, chúng ta điều trị cho một bệnh nhân ung thư chứ không điều trị khối u ung thư, do đó cần có sự phối hợp nhiều liệu pháp khác nhau trên một tổng thể của cơ thể. Việc điều trị ung thư cần tuân thủ theo điều trị từ các bác sĩ chuyên khoa ung bướu; đồng thời cũng cần được cung cấp dinh dưỡng để duy trì sự sống, các tế bào sống trong cơ thể vẫn phải sống và thực hiện các chức năng, cần có chất dinh dưỡng để tăng cường miễn dịch. Các bệnh nhân sau phẫu thuật cũng cần có chất dinh dưỡng để lành vết thương; có sức đề kháng để hồi phục; chất dinh dưỡng cũng là nguyên liệu để tạo nên các chất nội sinh giúp gắn kết các thuốc điều trị ung thư, nếu thuốc ung thư không được gắn kết nồng độ thuốc ở trạng thái tự do sẽ gia tăng và những tác dụng phục sẽ nặng nề hơn.
Một cơ thể khỏe mạnh nếu nhịn ăn trong khoảng thời gian 3 ngày thì cơ thể sẽ suy nhược, người lao động sẽ không lao động nổi, người già sẽ yếu sức dần thì với người bị ung thư chắc chắn sẽ bị suy sụp nghiêm trọng. Đôi khi các bác sĩ ung thư phải dừng biện pháp điều trị để cơ thể có thể phục hồi để tiếp tục điều trị, việc gián đoạn này ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị của cả liệu trình điều trị dài hơi, giảm hiệu quả điều trị.
Đối với các bệnh nhân lớn t.uổi mắc ung thư nếu chúng ta bỏ đói bệnh nhân thì bệnh nhân sẽ suy sụp rất nhanh, bệnh nhân rất nhanh chóng yếu sức và có thể bệnh nhân sẽ t.ử v.ong vì suy dinh dưỡng, t.ử v.ong vì đói chứ chưa t.ử v.ong vì ung thư.
Đã có nhiều bằng chứng thống kê cho thấy, có đến 20-30% bệnh nhân ung thư c.hết do suy kiệt nặng do suy dinh dưỡng quá nặng dẫn đến cơ thể yếu sức, các cơ quan sống kiệt sức và bệnh nhân t.ử v.ong chứ không phải do tác động của ung thư. Chúng ta cần điều trị cho bệnh nhân ung thư chứ không phải điều trị cho khối u ung thư nên dinh dưỡng là vô cùng quan trọng trong quá trình điều trị ung thư cũng như sau điều trị ung thư.
Vậy theo bác sĩ đâu là một chế độ dinh dưỡng đúng và phù hợp cho bệnh nhân ung thư?
TS.BS Lưu Ngân Tâm: Để có một chế độ dinh dưỡng phù hợp cho bệnh nhân ung thư cần có sự đ.ánh giá dựa trên thể trạng, tình trạng bệnh của từng bệnh nhân cụ thể; đối với những người bạn có thể trạng cân đối, tình trạng dinh dưỡng bình thường khi phát hiện bị ung thư hoặc trong quá trình điều trị ung thư ở giai đoạn sớm mà không xuát hiện tình trạng sụt cân, suy dinh dưỡng thì cũng không cần phải đặc biệt chú trọng bồi dưỡng, với nhóm bệnh nhân này cần một chế độ dinh dưỡng đa dạng, cân đối, gia tăng tỷ trọng của chất đạm cũng như các thành phần có chứa các chất chống oxy hóa từ rau củ, trái cây cùng chế độ tập luyện phù hợp.
Nhưng đối với trường hợp bệnh lý ung thư gây nên tình trạng sụt cân ở bệnh nhân cũng như bị sụt cân trong quá trình điều trị do ăn uống kém, kém hấp thu do phẫu thuật, do tác dụng phụ của thuốc hay do các yếu tố tâm lý liên quan… thì cần bổ sung dinh dưỡng cho nhóm bệnh nhân này ngoài bữa ăn chính để bệnh nhân có đủ năng lượng, protid, lipid, glucid và đặc biệt là các khoáng chất, các chất chống oxy hóa… là rất quan trọng.
Khẩu phần của bệnh nhân ung thư có thể trạng bình thường hay cần tăng cường dinh dưỡng đều cần lưu ý: lượng tinh bột đường phải ở mức vừa phải, tăng khoảng 20-30% lượng gram protein từ thịt, cá, trứng, sữa, đậu đỗ… so với người bình thường, đối với người suy dinh dưỡng nặng, sụt cân nặng nhu cầu protein có thể gia tăng lên đến 50% .
Không cần hạn chế chất béo đối với bệnh nhân ung thư, tuy nhiên với những người lớn t.uổi có rối loạn mỡ m.áu, bệnh lý tim mạch thì nên ưu tiên sử dụng các thành phần chất béo từ thực vật so với sử dụng các chất béo từ động vật; nguồn chất khoáng, vitamin nên tăng cường từ các thành phần rau củ quả, nên ăn trái cây tươi thay vì uống nước ép để tối ưu nhất các thành phần dinh dưỡng có trong thực phẩm cũng nhu bổ sung thêm chất xơ giúp cải thiện vấn đề liên quan đến tác dụng phụ trong vấn đề tiêu hóa trong quá trình hóa trị, xạ trị, cũng như duy trì hệ vi sinh đường ruột giúp duy trì miễn dịch và tăng cường miễn dịch.
Việc sử dụng các dạng bổ sung chất chống oxi hóa, hỗ trợ miễn dịch, tăng cường đề kháng từ các protein, vitamin, khoáng chất… có thể mang đến nhiều tác động tích cực đối với bệnh nhân. Tuy nhiên, việc bổ sung như vậy cần được sự tư vấn bởi các bác sĩ chuyên môn để đảm bảo phù hợp với tình trạng của bệnh nhân.
Những bước tiến trong điều trị ung thư
Việt Nam mỗi năm ghi nhận khoảng 165 nghìn ca ung thư mới, là nước có tỷ lệ t.ử v.ong ở người mắc ung thư cao hàng đầu châu Á – khoảng 115 nghìn ca tử vong/năm.
Song, với những tiến bộ trong lĩnh vực y học hiện nay, ung thư hoàn toàn có thể được phát hiện sớm để chữa lành.
Bệnh viện Chợ Rẫy sử dụng mảnh ghép 3D hợp kim Titanium dạng tổ ong thay một đoạn xương chày cho bệnh nhân bị ung thư xương. Ảnh: TTXVN
Bước tiến lớn trong điều trị ung thư
Ngoài các phương pháp truyền thống trong điều trị ung thư như hóa trị, xạ trị, thời gian gần đây Việt Nam có thêm phương pháp mới là điều trị miễn dịch. Đây là phương pháp điều trị không tác động trực tiếp vào tế bào ung thư mà sử dụng các thuốc (kháng thể đơn dòng…) để giúp hệ thống miễn dịch nhận diện, ức chế, t.iêu d.iệt tế bào ung thư. Đây là phát minh mới của các nhà khoa học Mỹ và Nhật Bản, đã được trao giải Nobel về Y học năm 2018.
GS, TS Mai Trọng Khoa, nguyên Phó Giám đốc Bệnh viện (BV) Bạch Mai, nguyên Giám đốc Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu cho biết, việc điều trị bằng phương pháp cấy hạt phóng xạ là bước tiến lớn trong điều trị ung thư, giúp kiểm soát được bệnh mà không phải mổ, diệt được tế bào ác tính, bảo vệ được tế bào lành, không ảnh hưởng nhiều đến đời sống của người bệnh.
Trường hợp bệnh nhân Phạm Thị M (63 t.uổi) bị ung thư phổi phải, ung thư biểu mô tuyến, đã được các bác sĩ của Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu sử dụng hình ảnh PET/CT để chẩn đoán, phát hiện các tổn thương ung thư và lập kế hoạch điều trị theo phương pháp cấy hạt phóng xạ. Đến nay, qua bốn năm, bà M vẫn duy trì sức khỏe khả quan.
Bên cạnh điều trị theo phương pháp mới, việc trang bị phương tiện kỹ thuật hiện đại cũng có tác động lớn tới hiệu quả điều trị ung thư. Bác sĩ Phạm Văn Bình, Giám đốc Trung tâm Phẫu thuật robot, Trưởng khoa Ngoại bụng 1, BV K T.Ư cho biết: BV đang ứng dụng hệ thống phẫu thuật robot Davinci thế hệ XI. Theo đó, robot sẽ giúp bác sĩ tiếp cận phương pháp phẫu thuật giúp lấy được triệt để tế bào ung thư trong khi vẫn bảo tồn được các tổ chức lành, hạn chế thấp nhất việc ra m.áu sau mổ, bệnh nhân hồi phục tốt hơn.
Ngoài ra, hiện BV K còn đang làm chủ kỹ thuật nội soi 3D trong điều trị ung thư, giúp quá trình điều trị ung thư đạt hiệu quả cao. “Hiểu một cách đơn giản, phẫu thuật 3D giúp phẫu thuật viên có góc nhìn chính xác qua không gian ba chiều, có thể thực hiện động tác phẫu tích tinh tế, hạn chế mất m.áu, giúp bệnh nhân hồi phục nhanh hơn so mổ thường”, bác sĩ Bình chia sẻ.
Theo bác sĩ Đinh Văn Lượng, Phó Giám đốc BV Phổi T.Ư, với việc làm chủ các kỹ thuật tiên tiến như phẫu thuật nội soi can thiệp u phổi, đốt u vi sóng cho ung thư phổi, sử dụng hệ thống tim phổi nhân tạo để can thiệp khối u trung thất lớn…, Việt Nam tự tin, chủ động hơn trong điều trị u phổi, ung thư phổi.
Nhiều định kiến sai lệch
PGS, TS Lê Văn Quảng, Giám đốc BV K cho biết, có một số định kiến sai lệch về bệnh ung thư khiến giảm cơ hội điều trị tốt cho bệnh nhân. Định kiến sai lầm phổ biến nhất là mắc bệnh ung thư thì đương nhiên là mang bản án t.ử h.ình. Hệ lụy của định kiến này là tâm lý bi quan, buông bỏ và không tuân thủ điều trị.
Thực tế với cac tiên bô y hoc ngày nay đa giup nhiều người chữa khỏi hoặc co thê keo dai cuộc sống thêm đang kê. Môt sô loai bênh ung thư co tỷ lê khoi bênh trên 5 năm vươt qua 90% nếu phát hiện ở giai đoạn sớm va điêu tri kip thơi như ung thư tuyên giap, ung thư vu, ung thư tiên liêt tuyên, ung thư đại tràng… Hiên tại, BV K có rất nhiều bệnh nhân ung thư đã chữa trị ổn định 10 năm, 20 năm, 30 năm…
Ung thư hình thành do các tế bào tiếp xúc với các tác nhân sinh ung thư, gây thương tổn DNA của tế bào không hồi phục. Trong đo nguyên nhân tư môi trương, ăn uông chiêm tơi khoang 80%. Ngoai ra con môt sô nguyên nhân khac như di truyên, nhiêm vi sinh vât… Trên thực tế ai cũng có thể mắc bênh ung thư, mọi lứa t.uổi, giới tính, sắc tộc và thành phần xã hội.
Một định kiến sai lầm phổ biến khác là ung thư mà đụng dao kéo sẽ làm bệnh lan tràn nhanh và t.ử v.ong sớm hơn. Thực tế hoàn toàn ngược lại, đôi vơi hầu hết cac loai ung thư, phâu thuât la phương phap điêu tri quan trong nhât đê cưu chữa bênh nhân ung thư ở giai đoạn sớm. Hậu quả của quan niệm này cũng rất nguy hiểm, tai hại, bệnh nhân sợ hãi và trốn tránh phẫu thuật, thử dùng thuốc này thuốc kia các nơi, khi bệnh đã nặng mới vào viện, thời điểm vàng của quá trình điều trị đã trôi qua, thời cơ chữa khỏi bệnh bằng phẫu thuật đã mất.
Khách quan, một số cơ chế bệnh sinh học ung thư còn chưa được làm sáng tỏ, căn bệnh này vẫn còn nhiều bí ẩn cần được khám phá, nhiều phương thức điều trị mới cần được nghiên cứu để chữa trị. Dường như điều này lại làm thông tin về bệnh ung thư dễ bị sai lạc, phan khoa học, dẫn tới không ít người bệnh ung thư bị lợi dụng.
Chính vì thế, điều đúng đắn nhất và nên làm là người bệnh và gia đình hãy trao đổi ý kiến trực tiếp với bác sĩ chuyên khoa để hiểu rõ nhất về bệnh, điều trị và tiên lượng cũng như dùng các phương thức, thuốc điều trị chính thống tại cơ sở chuyên khoa, không nghe theo những lời đồn đại để mất đi thời gian quý báu có thể chữa được bệnh.
