Có rất nhiều hướng dẫn từ các chuyên gia y tế về nguy cơ và cách quản lý đái tháo đường. Nhưng có một tình trạng có liên quan mật thiết khác phổ biến hơn nhiều đó là t.iền đái tháo đường.
T.iền đái tháo đường là gì?
Để hiểu tình trạng này, trước hết hãy tìm hiểu quá trình xảy ra trong cơ thể để giáng hóa và sử dụng carbohydrat. Khi ăn carbohydrat, cơ thể cần chuyển hóa thức ăn thành glucose. Điều này được thực hiện nhờ hormon insulin (do tuyến tụy tiết ra), có nhiệm vụ vận chuyển đường đến các tế bào.
Về cơ bản, insulin sẽ “gõ cửa” tế bào để cho phép tế bào đưa glucose vào. Sau khi vào tế bào, đường sẽ được dự trữ (dưới dạng glycogen) và có thể được sử dụng làm năng lượng. Quá trình sinh lý này rất quan trọng để tránh đường huyết lưu thông trong cơ thể.
Ở trạng thái t.iền đái tháo đường, các tế bào không phản ứng theo cách bình thường với insulin, do đó cơ thể sản xuất và bơm ra nhiều insulin hơn để cố gắng kích hoạt đáp ứng đó. Cuối cùng, tuyến tụy sẽ kiệt sức trong quá trình này và lượng đường trong m.áu tăng lên.
Nguyên nhân gây ra t.iền đái tháo đường?
Mặc dù các nhà nghiên cứu không hoàn toàn chắc chắn về nguyên nhân chính xác của t.iền đái tháo đường; song thừa cân và béo phì (đặc biệt nếu nặng cận ở vùng eo) có vẻ là yếu tố nguy cơ chính. Các chỉ số quan trọng khác bao gồm chế độ ăn uống đơn điệu, ít vận động, t.iền sử gia đình, di truyền, t.iền sử đái tháo đường thai kỳ hoặc đang có chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang.
T.iền đái tháo đường được chẩn đoán như thế nào?
T.iền đái tháo đường thường được chẩn đoán khi chỉ số đường huyết hoặc hemoglobin A1C (chỉ số kiểm soát đường huyết trong ba tháng) cao hơn bình thường trên xét nghiệm, nhưng không đủ cao để được coi là đái tháo đường tuýp 2. Theo Bệnh viện Cleveland, “chẩn đoán t.iền đái tháo đường được đưa ra khi hai lần xét nghiệm m.áu cho thấy mức đường huyết lúc đói từ 100 đến 125 mg/dl, hoặc nếu hai lần xét nghiệm đường huyết ngẫu nhiên (bất cứ lúc nào) lớn hơn hoặc bằng 140, nhưng dưới 200″. Đối với hemoglobin A1C, chỉ số 5,7-6,4% cũng có liên quan đến t.iền đái tháo đường.
Điều gì đang xảy ra trong cơ thể khi có chẩn đoán mắc t.iền đái tháo đường?
Khi đường huyết tăng cao liên tục, tổn thương các cơ quan (bao gồm tim, não và thận), cũng như hệ thần kinh có thể xảy ra. Điều này làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ, cũng như các vấn đề về thận và mắt. Một nghiên cứu năm 2020 trên tờ British Medical Journal cho thấy t.iền đái tháo đường có liên quan đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim và t.ử v.ong; các nghiên cứu cũng cho thấy tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và sa sút trí tuệ. Chưa kể nó khiến bạn dễ bị các biến chứng từ các bệnh khác, bao gồm Covid-19.
Cần làm gì khi được chẩn đoán t.iền đái tháo đường?
Chẩn đoán t.iền đái tháo đường là một hồi chuông cảnh tỉnh rằng bệnh đái tháo đường tuýp 2 đang rình rập, nhưng cũng có một tin tốt. Bạn có thể xoay chuyển tình thế bằng cách thay đổi lối sống ngay bây giờ. Chìa khóa để đẩy lùi vấn đề có thể được tìm thấy trong những thói quen đơn giản:
Giảm cân
Các nghiên cứu cho thấy rằng chỉ cần giảm 5-7% trọng lượng cơ thể có thể mang lại lợi ích đáng kể cho kiểm soát đường huyết. Con số này tương đương khoảng 4,5 đến 6,5 kg cho một người nặng 90kg. Ngoài cân nặng, bạn cũng nên tập trung vào kích thước vòng hai, hướng tới vòng bụng dưới 101cm đối với nam và 89cm đối với nữ.
Vận động nhiều hơn
Hoạt động thể chất cũng có thể giúp cải thiện kiểm soát đường huyết. Điều này không có nghĩa là bạn cũng phải đặt mục tiêu chạy marathon. Tăng hoạt động thể chất lên chỉ 30 phút mỗi ngày có thể mang lại lợi ích. Trên thực tế, một nghiên cứu từ Trường Y Đại học Duke cho thấy đi bộ nhanh thường xuyên có thể có lợi hơn chạy bộ đối với bệnh nhân t.iền đái tháo đường.
Bớt stress
Các phương pháp giảm căng thẳng dựa trên chính niệm đã cải thiện mức glucose ở phụ nữ béo phì.
Thay đổi chế độ ăn
Thay thế đường, carbohydrate tinh chế và thực phẩm chế biến kỹ bằng chế độ ăn nhiều thực vật, chất béo lành mạnh và protein nạc có thể hữu ích. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng ngay cả khi tiếp xúc trong thời gian ngắn với “chế độ ăn uống tiêu chuẩn của Mỹ” (đặc trưng là ăn nhiều chất béo bão hòa, ngũ cốc tinh chế và đường) cũng làm tăng nguy cơ t.iền đái tháo đường. Điều đó có nghĩa là ăn nhiều thực ph ẩm thực sự hơn và ít đồ ăn vặt chế biến sẵn.
– Áp dụng cách tiếp cận ít carbohydrate hơn
Một nghiên cứu năm 2019 từ Đại học Bang Ohio cho thấy 50% người mắc hội chứng chuyển hóa (một tình trạng bao gồm đường huyết cao bất thường) đã chứng kiến sự đảo ngược sau khi thực hiện chế độ ăn ít carb. Sự đảo ngược này rõ ràng ngay cả khi không giảm cân.
– Cân nhắc việc nhịn ăn
Các nghiên cứu ở cả người và động vật cho thấy việc kết hợp cách ăn uống hạn chế thời gian (một hình thức nhịn ăn gián đoạn) có thể giúp những người bị t.iền đái tháo đường tránh được bệnh đái tháo đường loại 2. Chỉ cần ăn sáng muộn hơn và ăn tối sớm hơn có thể là một khởi đầu.
Nghe thì có thể đáng sợ, nhưng hãy xem chẩn đoán t.iền đái tháo đường như một dấu hiệu cảnh báo đáng mừng, giúp bạn có cơ hội thay đổi hướng đi trước khi rẽ vào con đường nguy hiểm. Bây giờ là lúc để kiểm soát sức khỏe của bạn và hướng tới đẩy lùi tình trạng này.
T.iền đái tháo đường – một hiểm họa cần cảnh báo
Bệnh đái tháo đường được xếp vào 1 trong 4 loại bệnh không lây nhiễm chính và cũng là nguyên nhân gây t.ử v.ong hàng đầu trên thế giới cũng như tại Việt Nam.
Theo số liệu của Liên đoàn đái tháo đường thế giới (IDF) năm 2019, Việt Nam có tới 3,8 triệu người đang chung sống với bệnh đái tháo đường nhưng có đến 5,3 triệu bệnh nhân mắc t.iền đái tháo đường, gấp 1,4 bệnh nhân đái tháo đường.
Điều đáng báo động, tỷ lệ người không biết mình mắc t.iền đái tháo đường rất cao. Dự báo đến năm 2045, số lượng bệnh nhân t.iền đái tháo đường ở Việt Nam sẽ tăng gần 50%, tức lên đến gần 8 triệu người.
T.iền đái tháo đường – “kẻ thù thầm lặng”
Đến khám tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương, anh Phạm Văn Mạnh (42 t.uổi, ở Hà Nội) bất ngờ được bác sĩ thông báo mình mắc đái tháo đường tuyp 2. Anh Mạnh cho biết, cách đây hơn 2 năm, anh đã có những triệu chứng của t.iền đái tháo đường nhưng không nghĩ mình lại mắc bệnh này nên không chú ý. Giống anh Mạnh, nhiều bệnh nhân khi tới đây khám đã bị “sốc” khi được chẩn đoán bị đái tháo đường tuyp 2 đã có biến chứng sang mắt, mà trước đó họ có cả quá trình t.iền đái tháo đường nhưng không biết.
Người dân chủ động tầm soát sớm t.iền đái tháo đường.
PGS.TS Trần Hữu Giàng, Chủ tịch Hội Nội tiết và Đái tháo đường Việt Nam cho biết, đái tháo đường là một gánh nặng bệnh tật đang gia tăng tại Việt Nam khi gây ra nhiều biến chứng như nhồi m.áu cơ tim, đột quỵ, suy thận, mù lòa, cụt chi… Số liệu từ nhiều nghiên cứu cũng cho thấy, 11% người t.iền đái tháo đường sẽ tiến triển thành đái tháo đường mỗi năm 15-30% người t.iền đái tháo đường sẽ mắc đái tháo đường trong vòng 5 năm, ước tính con số này lên đến 50% trong vòng 10 năm và tổng cộng 70% người t.iền đái tháo đường sẽ thành đái tháo đường thực sự.
Tuy nhiên, theo ông Giàng, rất ít người có thể nhận biết đầy đủ về t.iền đái tháo đường cũng như có thể sớm nhận biết mình mắc t.iền đái tháo đường. Ở quốc gia phát triển như Mỹ, cứ 3 người trưởng thành sẽ có 1 người mắc t.iền đái tháo đường nhưng có đến 90% số người mắc t.iền đái tháo đường không biết mình mắc bệnh. Còn tại Việt Nam, theo kết quả điều tra năm 2015 của Bộ Y tế, 68,9% người tăng đường huyết chưa được phát hiện.
Cần chiến lược ngăn chặn căn bệnh này
Ngày 14/11 hàng năm được chọn là Ngày đái tháo đường thế giới, đây là dịp để chúng ta đẩy mạnh công tác tuyên truyền để người dân nhận thức rõ tầm quan trọng của bệnh đái tháo đường, có những kế hoạch thăm khám sức khỏe định kỳ nhằm phát hiện sớm t.iền đái đường đường.
Chiến lược quốc gia về phòng chống bệnh không lây nhiễm giai đoạn 2015 – 2025 cũng nêu rõ mục tiêu hạn chế sự gia tăng tỷ lệ người t.iền bệnh, mắc bệnh, tàn tật và t.ử v.ong sớm tại cộng đồng do các bệnh ung thư, tim mạch, đái tháo đường, phổi tắc nghẽn mạn tính và viêm phế quản. Trong đó có vạch ra mục tiêu khống chế tỷ lệ t.iền đái tháo đường dưới 16% ở người 30-69 t.uổi.
Với bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là đái tháo đường, nguy cơ bệnh tim mạch gia tăng có thể từ 15 năm trước khi chẩn đoán đái tháo đường. Vì thế, việc phát hiện sớm ở giai đoạn t.iền bệnh có ý nghĩa rất quan trọng trong việc giảm tỷ lệ người mắc, giảm nguy cơ bệnh tiến triển nặng.
