Gan là cơ quan chính chuyển hóa thuốc trong cơ thể nhưng nhiều loại thuốc có thể gây tổn thương gan ở các mức độ khác nhau.
1. Vì sao thuốc có thể gây tổn thương gan?
Các tổn thương gan do thuốc có thể từ nhẹ như tăng chỉ số chức năng gan không có triệu chứng đến nghiêm trọng như viêm gan nguyên bào và suy gan…
Tổn thương gan do thuốc có 2 loại:
– Loại thứ nhất là độc tính trực tiếp trên gan của chính thuốc hoặc các chất chuyển hóa của nó. Mức độ tổn thương gan thường liên quan đến liều lượng của thuốc và hầu hết có thể dự đoán được. Ví dụ, thuốc giảm đau thông thường paracetamol rất an toàn, nhưng nếu dùng quá liều có thể gây tổn thương gan.
– Loại thứ 2 là phản ứng dị ứng hoặc bất thường về chuyển hóa do đặc điểm thể chất của từng cá nhân gây ra, không liên quan chặt chẽ đến liều lượng và tổn thương gan nghiêm trọng thường không thể đoán trước.
Nhiều loại thuốc được biết là gây tổn thương gan ở các mức độ khác nhau.
Tổn thương gan do thuốc cũng có thể được chia thành tổn thương gan cấp tính do thuốc và tổn thương mạn tính tùy theo diễn biến của bệnh:
Tổn thương gan cấp tính do thuốc: Các triệu chứng tương đối rõ ràng, chủ yếu bao gồm mệt mỏi, buồn nôn, nôn, vàng da, phát ban, sốt… Thời gian ủ bệnh từ vài ngày đến vài tháng, trường hợp nặng có thể dẫn đến suy gan cấp tính hoặc bán cấp và thậm chí t.ử v.ong.
Tổn thương gan mạn tính do thuốc gây ra: Các triệu chứng tương đối âm ỉ và chủ yếu biểu hiện là men gan tăng nhẹ trong thời gian dài và lặp đi lặp lại. Hầu hết bệnh nhân sẽ không cảm thấy khó chịu rõ ràng nên dễ bị bỏ qua và khó phát hiện cũng như chẩn đoán.
2. Các loại thuốc có nguy cơ gây tổn thương gan
Các loại thuốc có thể gây tổn thương gan bao gồm:
– Thuốc chống lao: Các loại thuốc chống lao phổ biến có thể gây tổn thương gan bao gồm isoniazid, rifampicin, pyrazinamide, streptomycin…
– Thuốc chống khối u: Hầu hết tất cả các loại thuốc hóa trị đều có thể gây tổn thương gan do thuốc với nhiều dòng hóa trị, liều lượng thuốc hóa trị. Tỷ lệ mắc cao hơn ở người lớn t.uổi, những người mắc bệnh gan tiềm ẩn, người nghiện rượu, bệnh nhân ung thư suy dinh dưỡng vừa phải và những người dùng nhiều thuốc đồng thời.
– Thuốc chống co giật: Thường gặp là oxcarbazepine, carbamazepine… những loại thuốc này thường được sử dụng trong thời gian dài và được sử dụng với nhiều cách kết hợp và dễ gây tác dụng phụ đến chức năng gan.
– Thuốc tim mạch: Thường thấy trong các thuốc hạ lipid m.áu (atorvastatin, rosuvastatin), thuốc hạ huyết áp (captopril, proponel, metoprolol), thuốc chống loạn nhịp tim (mexiletine, amiodarone).
– Thuốc giảm đau: Thuốc giảm đau hạ sốt paracetamol cũng có nguy cơ gây tổn thương gan khi dùng liều cao.
Ngoài ra, cần cảnh giác với một số thuốc không kê đơn khác như thực phẩm chức năng và thảo dược không rõ nguồn gốc, xuất xứ…
Tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ và sử dụng thuốc hợp lý là chìa khóa để ngăn ngừa tổn thương gan do thuốc.
3. Nhóm người có nguy cơ cao bị tổn thương gan do thuốc
– Người cao t.uổi mắc bệnh mạn tính cần dùng thuốc lâu dài: Người cao t.uổi mắc bệnh mạn tính có thể cần điều trị nhiều loại thuốc cùng lúc. Khi t.uổi tác tăng lên, quá trình chuyển hóa ở gan chậm lại và thời gian lưu giữ của thuốc trong m.áu tăng lên. Nguy cơ tổn thương gan do thuốc cao hơn và đặc biệt đáng lo ngại.
– T.rẻ e.m: Gan của trẻ sinh trưởng và phát triển chưa hoàn thiện nếu sử dụng thuốc không hợp lý thì nguy cơ tổn thương gan cũng cao hơn.
– Phụ nữ: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng phụ nữ có thể nhạy cảm hơn với một số loại thuốc và có nguy cơ cao hơn bị tổn thương gan do thuốc.
– Có t.iền sử bệnh gan: Nếu bệnh nhân có t.iền sử bệnh gan như viêm gan B hoặc gan nhiễm mỡ, khi xảy ra tổn thương gan cấp tính do thuốc, nguy cơ tiên lượng bất lợi về mặt lâm sàng do tổn thương gan có thể tăng lên.
4. Cách để hạn chế tổn thương gan do thuốc
Mục đích của việc sử dụng thuốc là để điều trị hoặc phòng ngừa bệnh tật. Tuy nhiên, khi sử dụng thuốc tổn thương gan vẫn có thể xảy ra do nhiều yếu tố phức tạp như đặc tính của thuốc hoặc thể chất của người sử dụng. Vì vậy, tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ và sử dụng thuốc hợp lý là chìa khóa để ngăn ngừa tổn thương gan do thuốc.
Trước khi sử dụng thuốc nên tham khảo ý kiến bác sĩ, dược sĩ và các chuyên gia y tế để hiểu những rủi ro khi sử dụng thuốc, chủ động thông báo với bác sĩ kê đơn về tất cả các loại thuốc (bao gồm cả thuốc thảo dược), t.iền sử dị ứng thuốc, t.iền sử bệnh và các thông tin quan trọng khác.
Sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ, dược sĩ hoặc nhãn thuốc cụ thể. Thực hiện theo hướng dẫn của bác sĩ để theo dõi các xét nghiệm liên quan đến chức năng gan.
Không uống rượu trong khi dùng thuốc và chú ý đến phản ứng của cơ thể với thuốc. Những bất thường về thể chất trong quá trình dùng thuốc như buồn nôn, chán ăn, khó chịu ở bụng, mệt mỏi, ngứa da, thậm chí cả sốt nhẹ, lòng trắng của mắt và da vàng, nước tiểu có màu sậm, phân màu xám – trắng… rất có thể là dấu hiệu cảnh báo tổn thương gan và nên đi khám càng sớm càng tốt.
Nhiều người bị suy gan do uống thuốc nam không rõ nguồn gốc
Ngày 17/4, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương cho biết vừa tiếp nhận hai bệnh nhân nam bị suy gan do uống thuốc nam không rõ nguồn gốc.
Trường hợp thứ nhất là ông N.N.D (64 t.uổi, ở Bắc Giang). Ông D. phát hiện viêm gan B cách đây 30 năm, 3 năm gần đây đã điều trị thuốc kháng virus. Tuy nhiên, 5 tháng trở lại đây, ông đã uống thuốc nam.
Một tháng trước, ông D. xuất hiện mệt mỏi, vàng da tăng dần nên đến cơ sở y tế điều trị, sau 1 tuần ông được xuất viện. Khi về nhà, ông D. thấy mệt mỏi hơn, chán ăn, tiểu ít, có màu vàng sẫm, đại tiện phân táo. Gia đình đưa bệnh nhân vào bệnh viện điều trị. Một ngày sau ông D. được chuyển đến Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương.
Ông D. nhập viện trong tình trạng da và mắt vàng đậm, được chẩn đoán: Suy gan cấp – xơ gan – viêm gan B mạn. Các bác sĩ đã giải thích cho người nhà bệnh nhân về tình trạng bệnh, tiên lượng rất nặng, nguy cơ hôn mê gan.
Trường hợp thứ hai là ông T.N.T (64 t.uổi, ở Hưng Yên). Bệnh nhân không mắc bệnh mạn tính, không bị viêm gan B,C, không uống rượu bia. Khoảng 3 năm trở lại đây, ông T. có uống thuốc nam, bắc (uống từng đợt mỗi năm khoảng 2 đợt).
Trước khi nhập viện khoảng 3 tuần, bệnh nhân có uống thuốc nam 10 ngày để điều trị sỏi túi mật. Sau khi uống thuốc, thấy mệt mỏi, ăn uống kém, bệnh nhân đã nhập viện và được điều trị tại viện 2 tuần. Sau khi ra viện, bệnh nhân lại mệt mỏi. Gia đình đã đưa bệnh nhân nhập Khoa Viêm Gan, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương để điều trị. Bệnh nhân được chẩn đoán: Theo dõi viêm gan nhiễm độc, có viêm gan cấp.
Theo bác sĩ Chuyên khoa II Nguyễn Nguyên Huyền, Trưởng khoa Khám bệnh Cơ sở Kim Chung, suy gan có nghĩa là các chức năng của gan đã bị suy giảm, không đảm bảo được các chức năng bình thường. Khi các chức năng của gan bị suy thì cơ thể sẽ bị ảnh hưởng. Ví dụ như hội chứng não gan, bệnh nhân có thể hôn mê do gan, hội chứng gan thận tức là suy thận do gan. Nếu suy gan quá nặng, tiên lượng t.ử v.ong có thể lên đến 50-70%. Còn viêm gan nhiễm độc là viêm gan do các chất độc gây ra, các chất độc này có thể là rượu, có thể là thuốc hoặc có thể là hóa chất… Khi những chất độc này vào cơ thể, chúng làm hủy hoại tế bào gan, dần dần làm suy giảm chức năng gan. Khi gan không đảm bảo được các chức năng bình thường thì dẫn đến suy gan, suy đa tạng như hội chứng não gan, hội chứng gan thận. Khi đó bệnh nhân có thể rơi vào hôn mê gan, tiên lượng t.ử v.ong cao.
Bác sĩ Nguyễn Nguyên Huyền khuyến cáo, đối với bệnh nhân viêm gan virus B đang điều trị phải tuyệt đối tuân thủ thuốc kháng virus, không được ngừng thuốc trừ khi có chỉ định của bác sĩ.
Khi người dân uống bất kỳ một thứ thuốc gì đều phải tìm hiểu rõ nguồn gốc, không được uống thuốc hoặc các chế phẩm không rõ nguồn gốc. Nếu uống các loại thuốc không rõ nguồn gốc mà có biểu hiện mệt mỏi, khó chịu, tiểu vàng thì phải đi khám ngay tại cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
