Việc sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc, không bảo đảm chất lượng và thành phần nhiều khi gây nên những hậu quả khó lường: suy tuyến thượng thận, đái tháo đường, tăng huyết áp do trong thuốc có thành phần corticoid…
Thời gian vừa qua, có không ít bệnh nhân nhập viện vì những biến chứng do tự ý dùng thuốc đông y không rõ nguồn gốc.
Trường hợp biến chứng nặng do dùng thuốc đông y không rõ nguồn gốc.
Biến chứng vì thuốc đông y không rõ nguồn gốc
Bệnh nhân Nguyễn Văn V. (sinh năm 1950, Đống Đa, Hà Nội) nhập viện Trung tâm Da liễu Dị ứng, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 với triệu chứng xuất hiện đỏ da rải rác toàn thân kèm ngứa nhiều, sốt cao 39,5 độ C, bị hạ bạch cầu và tăng men gan kèm theo nhiều vùng da đỏ thẫm, liên kết với nhau thành mảng, bọng nước, hoại tử da lan tỏa.
Bệnh nhân cho hay, do những cơn ngứa lòng bàn tay 2 bên thời gian dài nên bệnh nhân mua loại thuốc đông y trên mạng không rõ loại để bôi suốt 2 tháng qua.
Tương tự như vậy, bệnh nhân Lưu Thị H. (1974, Hiệp Hòa, Bắc Giang) có t.iền sử bệnh khớp nhiều năm. Thay vì khám đông y, bệnh nhân sử dụng thuốc điều trị khớp (không rõ tên, tự đặt trên mạng, dạng thuốc viên hoàn đông y).
Sau dùng thuốc 10 ngày, bệnh nhân xuất hiện sốt, rải rác da tứ chi nổi các rát đỏ, mu tay có bọng nước, kèm theo miệng, môi viêm trợt c.hảy m.áu, đau rát, ăn kém, niêm mạc mắt xung huyết, rỉ dịch. Bệnh nhân đã sử dụng thuốc hạ sốt, truyền dịch, tổn thương không đỡ vẫn tiến triển nặng nên xin vào viện.
Tại Trung tâm Da liễu Dị ứng Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, bệnh nhân có tổn thương cơ bản dát đỏ xung huyết dạng tròn kích thước 0,1-1 cm, trung tâm có vùng da hoại tử ly gai sẫm màu, có chỗ tạo bọng nước (mu bàn tay) nhiều tổn thương bia b.ắn điển hình, khoang miệng môi nhiều mảng trợt lớn, đáy có giả mạc trắng môi đóng vảy sẫm màu, dễ c.hảy m.áu kết mạc mắt sung huyết tăng tiết dịch rỉ. Bệnh nhân được chẩn đoán mắc hội chứng Steven Jonhson do thuốc đông y/ Viêm dạ dày, thoái hóa đa khớp.
Bệnh nhi Ngô Hà N. (2013, Thái Thụy, Thái Bình) nhập viện với hội chứng Cushing do dùng thuốc cam đông y. Bệnh nhân có t.iền sử gầy yếu, ăn uống kém hấp thu, gia đình tự mua thuốc cam đông y cho con uống. Sau sử dụng bệnh nhi ăn uống khỏe, tăng cân, gia đình rất mừng nên cho sử dụng thuốc 2 tháng liên tục mục đích cho con lớn và tăng cân.
Tuy nhiên, sau thời gian đó, gia đình thấy con xuất hiện mặt tròn, da mặt hồng, tay chân bé, mọc râu mép, mọc nhiều lông vùng vai tay và lưng 2 bên. Gia đình thấy bất thường nên cho bệnh nhân đi khám phát hiện con mắc hội chứng cushing, tăng men gan, creatin tăng, costisol m.áu tăng.
Việc tự ý mua và sử dụng các loại đông dược xuất xứ không rõ nguồn gốc, thuốc rởm, thuốc kém chất lượng và chưa được Bộ Y tế cấp phép lưu hành đã khiến không ít người bị ngộ độc, suy gan, suy thận, thậm chí t.ử v.ong… Điều này đã làm ảnh hưởng rất lớn đến uy tín của nền y dược học cổ truyền.
Thạc sĩ, bác sĩ Vũ Văn Đại, Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108
Thận trọng dùng thuốc đông y
Thạc sĩ, bác sĩ Vũ Văn Đại, Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 cho biết, hiện nay, vì mục đích trục lợi hoặc do trình độ hạn chế nên các vị thuốc của đông y đã bị người ta sử dụng bừa bãi, bào chế không đúng cách và cá biệt có nơi trộn thêm tân dược thuộc nhóm Non steroid hoặc Steroid để nhằm đạt hiệu quả nhanh mạnh và từ đó dễ k.iếm t.iền từ người bệnh.
“Việc tự ý mua và sử dụng các loại đông dược xuất xứ không rõ nguồn gốc, thuốc rởm, thuốc kém chất lượng và chưa được Bộ Y tế cấp phép lưu hành đã khiến không ít người bị ngộ độc, suy gan, suy thận, thậm chí t.ử v.ong… Điều này đã làm ảnh hưởng rất lớn đến uy tín của nền y dược học cổ truyền”, bác sĩ Đại nói.
Bác sĩ Đại nhấn mạnh, thuốc đông y với nhiều dạng bào chế như sắc uống, cao, đơn, hoàn, tán… nếu được bào chế chuẩn, sử dụng đúng cách, đúng liều theo quan điểm “biện chứng luận trị” đặc sắc của đông y thì sẽ đạt được tính hiệu quả và tính an toàn. Tuy nhiên hiện nay, trên thị trường tràn lan các thuốc nhập lậu từ nước ngoài vào Việt Nam được quảng bá như “thần dược chữa bách bệnh”. Đặc biệt có loại tân dược nhưng lại mạo danh là thảo dược để bán ra thị trường.
Thạc sĩ, bác sĩ Vũ Văn Đại, Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 cho biết, đông y dùng thuốc theo nguyên tắc “biện chứng luận trị”, vì thế không thể dùng một bài thuốc mà điều trị “bách bệnh” như lời đồn thổi trên mạng. Do đó, nếu tự ý sử dụng thuốc sẽ dẫn tới nhiều nguy cơ cho sức khỏe.
Thứ nhất, nguy cơ ngộ độc thuốc. Những loại thuốc đông dược ngoại nhập không rõ nguồn gốc, thường trộn thêm các thành phần thuốc tây thế hệ cũ 10-20 năm về trước với rất nhiều tác dụng phụ, thậm chí hiện bị cấm sử dụng. Do vậy, sử dụng những loại thuốc này dễ dẫn tới ngộ độc cho người dùng lâu dài.
Điển hình như những người bệnh xương khớp (thoái hóa khớp gối, thoái hóa cột sống thắt lưng, viêm khớp dạng thấp…) thường có xu hướng dùng các thuốc đông y kéo dài. Trong thành phần một số thuốc đang rao bán trên thị trường có chứa các loại thuốc giảm đau, chống viêm (corticoid), làm thuyên giảm cơn đau nhanh, khiến nhiều người lầm tưởng thuốc có hiệu quả cao.
“Thực chất, corticoid là chất chống viêm, giảm đau rất mạnh, được điều trị trong rất nhiều bệnh, tuy nhiên corticoid cũng có nhiều tác dụng ngoại ý như giữ nước, mệt mỏi, đái tháo đường, khó lành vết thương, teo cơ, đục thủy tinh thể, tăng huyết áp, tổn thương gan, loãng xương, suy thận…”, bác sĩ Đại chia sẻ.
Bên cạnh đó, những loại thuốc đông y do thiếu kiến thức trong bào chế dược liệu, chưa loại bỏ được tạp chất có hại như chì, đồng, kẽm, thủy ngân, asen… bào chế sai cách hay sử dụng bừa bãi đều có thể dẫn đến nguy cơ độc hại ngoài tầm kiểm soát. Khi uống những loại thuốc này sẽ gây ảnh hưởng đến các cơ quan tim, mắt, gan, thận…
Các trường hợp nhiễm độc này cần thời gian điều trị lâu dài, tốn kém, thậm chí chất độc tích tụ trong cơ thể lâu dài còn gây ra nhiều biến chứng rất nguy hiểm.
Thứ hai, nguy cơ suy gan, suy thận. Với quan niệm thuốc đông y làm từ thảo dược, lành tính nên người bệnh có xu hướng tự dùng thuốc kéo dài mà không có sự kiểm soát của thầy thuốc, dẫn đến phụ thuộc thuốc, nghiện thuốc, tổn thương gan, thận cùng các cơ quan khác.
Nguy cơ suy tuyến thượng thận do lạm dụng corticoid
Khi người bệnh sử dụng corticoid liều cao với thời gian dài, sẽ gây ra hậu quả là suy tuyến thượng thận (Rối loạn chức năng tuyến thượng thận).
Dễ dàng mua thuốc chứa corticoid
Thông tin từ Bệnh viện Nội tiết Trung ương, những năm gần đây, số lượng bệnh nhân nhập viện vì suy tuyến thượng thận ngày càng lớn. Tình trạng suy tuyến thượng thận có thể đến do những nguyên nhân khác nhau. Trong đó, phần lớn người bệnh liên quan đến việc lạm dụng corticoid.
Trong thực tế, thuốc chứa corticoid được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp, bệnh viêm ruột, hen suyễn, dị ứng và nhiều tình trạng khác hoặc cũng được sử dụng để ngăn ngừa đào thải nội tạng ở người nhận cấy ghép bằng cách giúp ngăn chặn hệ thống miễn dịch…
Tuy nhiên, nhiều người bệnh tự ý sử dụng corticoid mua một cách dễ dàng tại các quầy thuốc, hoặc truyền tai nhau các thuốc nam dạng bột không theo đơn chỉ định của bác sĩ.
Khi người bệnh sử dụng corticoid liều cao với thời gian dài, sẽ gây ra hậu quả là suy tuyến thượng thận (Rối loạn chức năng tuyến thượng thận).
Triệu chứng gợi ý suy thượng thận thường không điển hình như chán ăn, buồn nôn và sụt cân, thay đổi kiểu hình cơ thể, nặng mặt. Một số trường hợp nặng có thể gây ra suy thượng thận cấp với hạ huyết áp, có thể dẫn đến t.ử v.ong nếu không được điều trị bù corticoid kịp thời.
Để chẩn đoán suy thượng thận cần được thực hiện trong bệnh viện với các bác sỹ chuyên khoa Nội tiết thông qua biểu hiện lâm sàng và xét nghiệm sinh hóa m.áu gồm: cortisol và ACTH buổi sáng 8h.
Khi đã có dấu hiệu nghi ngờ, người bệnh sẽ được làm nghiệm pháp Synacthen và hoặc nghiệm pháp hạ đường m.áu để đ.ánh giá sự toàn vẹn trục dưới đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận và một số xét nghiệm khác như: sinh hóa m.áu, glucose, chức năng gan, thận, kali m.áu.
Cách điều trị: Điều trị suy thuợng thận (nguyên phát và thứ phát) là bù hydrocortisol với liều 15 – 30 mg/ngày chia 2 lần sáng 2/3 liều – chiều 1/3 liều. Đối với suy thượng thận nguyên phát (bệnh Addison) phải bù thêm mineral glucocorticoid.
Một số nguyên tắc khi sử dụng corticoid
Để giảm thiểu tác dụng phụ của corticoid, bệnh viện khuyến cáo, cần tuân thủ một số nguyên tắc như: Chỉ sử dụng thuốc corticoid theo chỉ định của bác sĩ. Theo dõi chặt chẽ để đề phòng và phát hiện sớm các dấu hiệu tác dụng phụ.
Sử dụng lượng vừa đủ để kiểm soát bệnh, không nên tự ý tăng liều khi chưa có sự cho phép của bác sỹ.
Giảm liều dần dần theo đơn bác sỹ kê toa.
Đến bệnh viện theo dõi huyết áp và lượng đường trong m.áu thường xuyên để tiến hành điều trị nếu cần thiết.
Theo dõi mật độ xương bằng các xét nghiệm định kỳ và uống thuốc cũng như thực phẩm bổ sung để giúp xương chắc khỏe.
Suy tuyến thượng thận thường gặp ở Việt Nam với nguyên nhân dùng corticoid kéo dài, thường gặp trên bệnh nhân mắc các bệnh lý về xương – khớp, dị ứng, viêm da, hen suyễn, ức chế miễn dịch,…
Do đó, người bệnh nếu có bệnh lý trên phải được bác sỹ chuyên khoa khám và chỉ định thuốc, không nên tự ý sử dụng thuốc corticoid.
Khi đã có rối loạn chức năng tuyến thượng thận cần đi khám bác sĩ Nội tiết – Đái tháo đường để kiểm soát tình trạng bệnh, không để xảy ra suy tuyến thượng thận.
