Ngoài việc tuân thủ điều trị ung thư đại tràng thì chế độ dinh dưỡng có vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, quá trình điều trị và khả năng phục hồi của người bệnh.
1. Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người bệnh ung thư đại tràng
Ung thư đại tràng là u xuất hiện ở phần ruột già có khả năng phát triển tại chỗ, xâm lấn ra các cơ quan xung quanh hoặc di căn đến các cơ quan ở xa khác.
Các nhà khoa học đã nghiên cứu cho thấy những nhóm đối tượng dễ mắc ung thư đại tràng bao gồm: Yếu tố di truyền; người t.uổi trên 50; người bị viêm loét đại tràng mạn tính; người có polyp đại tràng…
Đặc biệt, lối sống thiếu lành mạnh, chế độ dinh dưỡng không hợp lý như: Béo phì, thừa cân; Ăn ít trái cây và rau xanh; Ăn ít chất xơ và nhiều chất béo; Ăn nhiều loại thịt đỏ; Uống rượu bia, hút t.huốc l.á… cũng là nguyên nhân làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại tràng.
Các chuyên gia y tế cũng nhận định, một chế độ ăn uống không lành mạnh có thể gây viêm hệ thống và kháng insulin đồng thời dễ làm thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột, do đó làm tăng nguy cơ ung thư, trong đó có ung thư ở đại tràng.
Chế độ ăn nhiều thịt chế biến sẵn làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng.
Việc chẩn đoán sớm ung thư đại tràng có ý nghĩa quyết định đến sự thành công của điều trị. Khi được chẩn đoán mắc ung thư đại tràng, ngoài việc tuân thủ điều trị thì chế độ dinh dưỡng có vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, quá trình điều trị và khả năng phục hồi của người bệnh.
Theo ThS.BS Trần Đức Cảnh, Bệnh viện K Trung ương, ung thư đại tràng nếu phát hiện ở giai đoạn sớm, tỷ lệ điều trị thành công của bệnh có thể lên đến hơn 90%. Ngoài ra, để phòng ngừa ung thư đại tràng, chúng ta cần thay đổi lối sống khoa học hơn bằng cách: Tập luyện thể dục thể thao thường xuyên. Ăn uống lành mạnh, bổ sung nhiều rau xanh, chất xơ, hoa quả vào thực đơn hàng ngày. Đồng thời hạn chế đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn cay nóng, đồ ăn muối chua, nhiều gia vị, đồ chế biến sẵn…
Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, mặc dù chưa có bằng chứng rõ ràng về một chế độ ăn cụ thể có thể giúp giảm nguy cơ tái phát ung thư ở đại tràng hay không nhưng một số nghiên cứu cho thấy, những người sống sót sau ung thư đại trực tràng ăn chế độ ăn nhiều rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, thịt gà và cá có thể sống lâu hơn những người ăn chế độ ăn nhiều đường tinh chế, chất béo, thịt đỏ hoặc thịt chế biến sẵn.
2. Các dưỡng chất thiết yếu cho cơ thể người bệnh ung thư đại tràng
Cung cấp đầy đủ dưỡng chất
Việc cung cấp đầy đủ dưỡng chất cần thiết sẽ giúp cơ thể người bệnh ung thư có đủ năng lượng để chống chọi với bệnh tật và phục hồi sau phẫu thuật, xạ trị hoặc hóa trị. Ăn đủ chất cũng giúp tăng cường hệ miễn dịch; giảm nguy cơ thiếu hụt vitamin và khoáng chất, những yếu tố có thể làm suy yếu sức khỏe và khiến bệnh nặng thêm.
Để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng trong quá trình điều trị ung thư, Hiệp hội Ung thư lâm sàng Hoa Kỳ khuyến nghị người bệnh ung thư cần đảm bảo được cung cấp đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng cần thiết bao gồm: protein (chất đạm), carbohydrate, chất béo, vitamin, khoáng chất và nước.
Chất đạm
Chất đạm cung cấp năng lượng và giúp cơ thể phục hồi. Các nguồn thực phẩm giàu đạm tốt và dễ hấp thu bao gồm: Thịt nạc, ức gà, cá, trứng, sữa chua, các loại đậu…
Chất xơ và chất chống oxy hóa
Nghiên cứu cho thấy, các thực phẩm có nguồn gốc thực vật chứa nhiều chất xơ và chất chống oxy hóa có khả năng bảo vệ và phục hồi DNA bị tổn thương của cơ thể.
Chất chống oxy hóa giúp bảo vệ cơ thể và trung hòa các gốc tự do gây hại cho tế bào nên có thể làm giảm nguy cơ tế bào đột biến do bị hư hại và trở thành ung thư.
Nhiều loại vitamin, khoáng chất trong rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và đậu cũng giúp sản xuất, phục hồi DNA và kiểm soát sự phát triển của tế bào. Một số loại thực phẩm có ảnh hưởng trực tiếp đến các loại ung thư, cụ thể như thực ph ẩm thực vật có chứa nhiều chất xơ có thể làm giảm nguy cơ ung thư đại trực tràng.
Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ (JAMA) đã tìm thấy bằng chứng cho thấy việc tăng lượng chất xơ sau khi chẩn đoán ung thư ruột kết mang lại cho bệnh nhân những lợi ích bao gồm cải thiện tỷ lệ sống sót. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng cứ thêm 5g chất xơ mà một người nào đó ăn mỗi ngày, họ sẽ giảm 22% tỷ lệ t.ử v.ong do ung thư đại trực tràng và giảm 14% tỷ lệ t.ử v.ong do mọi nguyên nhân.
Chất béo lành mạnh
Chất béo rất quan trọng vì chúng cung cấp năng lượng, duy trì sự phát triển của tế bào, ổn định huyết áp, giúp cơ thể hấp thụ chất dinh dưỡng.
Các nguồn thực phẩm giàu chất béo tốt cho người bệnh ung thư đại tràng bao gồm: Dầu ô liu, quả bơ, các loại hạt (hạnh nhân, óc chó, hạt chia…); Cá béo (cá hồi, cá thu, cá ngừ…).
Vitamin và khoáng chất
Bổ sung vitamin và khoáng chất thông qua chế độ ăn uống giúp người bệnh ung thư đại tràng tăng cường hệ miễn dịch, chống lại n.hiễm t.rùng, hỗ trợ quá trình điều trị. Một số loại thực phẩm giúp tăng hiệu quả của các phương pháp điều trị ung thư như vitamin C, E, D, canxi, kẽm, beta-carotene và selen…
Nguồn thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất tốt cho người bệnh ung thư đại tràng bao gồm: Các loại rau củ quả chứa nhiều loại vitamin và khoáng chất khác nhau; Sữa và các sản phẩm từ sữa cung cấp canxi, vitamin D và protein; Thịt nạc cung cấp kẽm, sắt, vitamin B12.
Lưu ý: Để giảm những triệu chứng khó chịu trong ăn uống khi điều trị ung thư, người bệnh nên chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày để đảm bảo lượng thức ăn cộng lại cung cấp đủ lượng calo cơ thể cần. Nên uống đủ nước mỗi ngày. Nếu nước không ngon miệng, hãy bổ sung thêm chất lỏng vào thức ăn và đồ uống khác như ăn súp, uống trà, sữa, nước ép trái cây…
Thực phẩm giàu chất xơ và chất chống oxy hóa tốt cho người bị ung thư đại tràng.
3. Những thực phẩm không tốt cho người bệnh ung thư đại tràng
Thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa
Các loại thịt đỏ.
Thực phẩm chế biến sẵn: xúc xích, thịt xông khói, lạp xưởng…
Đồ ăn nhanh: thịt nướng, gà rán, khoai tây chiên, hamburger…
Bơ, kem, phô mai…
Thực phẩm chứa nhiều đường
Soda, nước ngọt có gas.
Bánh, kẹo, mứt, kem.
Nước trái cây đóng hộp.
Thực phẩm sinh hơi, khó tiêu
Đậu nành.
Rau bắp cải.
Măng.
Nội tạng động vật.
Rượu, bia, t.huốc l.á
Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, rượu có ảnh hưởng đến nguy cơ tái phát ung thư đại trực tràng hay không thì vẫn chưa rõ ràng nhưng uống rượu có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư đại trực tràng, đặc biệt là ở nam giới. Vì vậy, tốt nhất là người bệnh không nên uống rượu.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, những người sống sót sau ung thư đại trực tràng hút thuốc có nhiều khả năng t.ử v.ong vì ung thư (cũng như do các nguyên nhân khác). Để phòng ngừa bất kỳ ảnh hưởng nào đến nguy cơ ung thư đại trực tràng, việc bỏ thuốc còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe khác.
Bệnh nhân đang trên bàn mổ, người thân đưa ra quyết định khiến bác sĩ ngỡ ngàng
Người phụ nữ bị ung thư đại tràng đã lên bàn mổ, bất ngờ gia đình thay đổi quyết định, không cho phẫu thuật vì sợ động dao kéo, về nhà chữa thầy lang.
Bác sĩ chuyên khoa II Hà Hải Nam – Phó Trưởng khoa Ngoại 1, Bệnh viện K (Hà Nội) đã tư vấn rất kỹ cho bệnh nhân phẫu thuật cắt u, nối đại tràng và hóa trị t.iêu d.iệt tế bào ung thư còn sót. Người bệnh hoàn toàn có cơ hội chữa khỏi.
Ngày phẫu thuật, ê-kíp đã sẵn sàng, bệnh nhân lên bàn mổ, chờ gây mê. Gia đình bất ngờ gọi yêu cầu đưa người bệnh về, không mổ vì “động dao kéo di căn nhanh hơn”. Người bệnh rời khỏi khu mổ trong sự ngỡ ngàng, tiếc nuối của các y bác sĩ.
“Tôi đã giải thích cơ hội điều trị, y học phát triển và mổ nội soi giúp bệnh nhân nhanh bình phục. Có người bị ung thư giai đoạn 4 vẫn sống trên 5 năm sau mổ. Nhưng bệnh nhân vẫn mau chóng xin ra viện, về nhà uống thuốc nam”, bác sĩ Nam kể lại.
Bác sĩ Nam tư vấn cho người nhà bệnh nhân. Ảnh: PV
Ra khỏi phòng mổ, bác sĩ Nam cảm thấy tiếc nuối và nghĩ tới viễn cảnh 2-3 tháng tới, khối u to, xâm lấn di căn, bệnh nhân không còn cơ hội phẫu thuật.
Trường hợp khác, người đàn ông 75 t.uổi bị ung thư dạ dày tái phát, vào Bệnh viện K khám lại. Bác sĩ Nam điều trị trực tiếp và có chỉ định mổ. Bệnh nhân cho biết: “Tôi là trưởng họ, xin bác sĩ một tuần về nhà suy nghĩ và nghe ý kiến người thân”.
Cận ngày phẫu thuật, bệnh nhân không vào nhập viện, chỉ nhắn tin với nội dung: “Tôi đã họp tất cả anh em gia tộc, họ đều nói mổ sẽ chẳng sống được bao lâu. Tôi quyết định không mổ nữa”.
Bác sĩ Nam gọi lại cho người đàn ông, hỏi: “Ông quên ca mổ cách đây hơn 2 năm giúp ông sống thêm, tiếp tục chèo lái dòng họ. Ông không muốn có nhiều năm nữa với gia đình, con cháu, dòng tộc sao?”. Dù vậy, người bệnh vẫn kiên quyết: “Thầy bói bảo tôi nếu mổ sẽ chỉ sống vài tháng. Người ta mách về dùng thuốc nam”.
Bác sĩ Nam cố gắng giải thích về các phương pháp điều trị hiện đại đã được chứng minh trên thế giới, mang lại sự sống cho hàng triệu trường hợp mắc ung thư mỗi năm. Tuy nhiên, người bệnh vẫn từ chối.
Gần đây nhất, một người đàn ông trung niên vào đặt phiếu khám với triệu chứng nuốt nghẹn, đau ở ngực, đầy bụng, buồn nôn, kèm rối loạn tiêu hóa, táo bón. Bác sĩ Nam chỉ định nội soi tiêu hóa, siêu âm ổ bụng sàng lọc ung thư. Hai tiếng sau, gia đình vào phòng khám “cầu cứu” vì người bệnh rời khỏi phòng nội soi.
Người nhà kể lại: “Chú tôi gàn lắm, ông bảo khả năng bệnh thật. Nội soi biết mình mắc ung thư chỉ nằm chờ c.hết, chữa gì nữa… Không khám về nhà ăn ngon, ngủ kỹ tốt hơn”.
Bác sĩ “đứng hình” vài giây và đề nghị người nhà nên gọi bệnh nhân quay về viện, tìm ra bệnh, biết giai đoạn, chữa sớm có cơ hội khỏi. Người bệnh suy nghĩ “không khám là không có bệnh” tới lúc trở nặng sẽ không còn cơ hội chữa. Nhưng nam bệnh nhân đã bỏ lên xe khách về quê.
Một người đàn ông khác vào cấp cứu vì xuất huyết do ung thư dạ dày. Mặc dù bác sĩ dùng thuốc cầm m.áu cho ông nhưng m.áu vẫn chảy từ ổ loét. Bác sĩ giải thích phải mổ gấp, nếu bệnh nhân về nhà chỉ 1-2 ngày sẽ không trụ được. Tuy nhiên, người bệnh và thân nhân một mực xin truyền m.áu xong rồi về. “Ở nhà tôi đã có thầy chờ sẵn”, bệnh nhân nói.
Theo tổ chức GLOBOCAN năm 2021, Việt Nam ở vị trí thứ 90/185 quốc gia về tỷ lệ mắc mới ung thư. Mỗi năm, nước ta có hơn 182.000 ca mắc mới và hơn 122.000 ca t.ử v.ong do ung thư. Bình quân cứ 100.000 người Việt có 159 ca được chẩn đoán mắc mới ung thư và 106 trường hợp t.ử v.ong.
Hiện, Việt Nam chưa có thống kê bệnh nhân bỏ điều trị, song tỷ lệ người lựa chọn uống thuốc nam, ăn thực dưỡng thay vì điều trị theo chỉ định ngày càng tăng.
“Đứng trước những bệnh nhân từ chối điều trị, tôi đều tự hỏi vì sao bác sĩ không thể lấy được niềm tin của người bệnh? Họ tin thầy lang, thầy bói. Tôi không biết thầy đang chờ bệnh nhân về là ai nhưng chắc chắn các phương pháp điều trị khoa học, chính thống chỉ có ở bệnh viện”, bác sĩ Nam chia sẻ.
