Hiện tượng “ bão cytokine” – phản ứng miễn dịch thái quá, chủ yếu ảnh hưởng đến người trẻ t.uổi, khỏe mạnh, gây tổn thương phổi, gan và có thể dẫn đến t.ử v.ong.
Trong làn sóng lây nhiễm Covid-19 thứ hai hồi giữa năm nay, bệnh viện tại Ấn Độ có nhiều bệnh nhân dưới 50 t.uổi, khỏe mạnh và không bệnh nền. Đặc điểm chung của họ là chuyển nặng rất nhanh, chỉ 3-5 ngày sau khi được chẩn đoán nhiễm nCoV.
Những bệnh nhân này bị tổn thương phổi lan rộng, lượng oxy giảm nhanh và lâu hồi phục. Hiện tượng này gọi là “bão cytokine”, phổ biến trên thế giới với bệnh nhân Covid-19. Khi cơ thể lần đầu tiếp xúc với virus hoặc vi khuẩn, hệ thống miễn dịch được kích hoạt “chiến đấu” với các yếu tố xâm nhập. Những phân tử cytokine có vai trò rất quan trọng, tạo ra một loạt tín hiệu để tế bào sắp xếp phản ứng virus hay vi khuẩn. Thông thường, phản ứng miễn dịch càng mạnh, cơ hội đẩy lùi mầm bệnh càng cao.
Khi virus bị bất hoạt, hệ thống miễn dịch đáng lẽ trở lại trạng thái bình thường. Tuy nhiên, ở một số người, hệ miễn dịch vẫn làm việc ngay cả sau khi virus không còn hoạt động nữa, tiếp tục giải phóng cytokine. Số cytokine này tấn công trở lại nhiều cơ quan thay vì bảo vệ, bao gồm gan và phổi, gây rối loạn các chức năng cơ thể, khó thở, đông đặc phổi, rối loạn đông m.áu… cuối cùng dẫn đến t.ử v.ong.
Theo các bác sĩ, những người trẻ, khỏe mạnh, không bệnh nền, khi mắc Covid-19 dễ gặp biến chứng “bão cytokine”. Người cao t.uổi cũng có thể gặp, song do hệ miễn dịch của họ tương đối yếu, các tác động thường nhẹ và không gây t.ử v.ong.
Trong làn sóng Covid-19 thứ hai tại Ấn Độ, nhiều bệnh nhân 20-30 t.uổi có triệu chứng nghiêm trọng. Các chuyên gia cho rằng, một trong những lý do là họ chủ quan và khám bệnh muộn, song nguyên nhân trực tiếp là do “bão cytokine”.
Theo phó giáo sư Sreedhar Chinnaswamy của Viện Di truyền Y sinh Quốc gia Ấn Độ, người Ấn Độ thường xuyên tiếp xúc với các loại mầm bệnh nội bào khác nhau. Hệ thống miễn dịch luôn trong trạng thái cảnh giác và được huấn luyện để chống lại tác nhân gây bệnh. Vì vậy, ban đầu khả năng miễn dịch đủ để bảo vệ cơ thể trước chủng nCoV gốc, không nguy hiểm bằng biến thể Delta. Điều này khiến họ chủ quan trong đợt dịch sau, đến viện điều trị muộn nên dễ gặp biến chứng.
Bác sĩ kiểm tra kết quả chụp phổi của bệnh nhân Covid-19 tại ICU Bệnh viện Wockhardt, Mumbai hồi tháng 5. Ảnh: AP
Chuyên gia tư vấn nội khoa Rahul Jain của Phòng khám Belle Vue, cho rằng khi người già và trung niên đã được tiêm chủng đầy đủ, thanh thiếu niên trở thành nhóm dễ bị tổn thương nhất.
“Họ chưa được bảo vệ, còn tự tin rằng mình sẽ không chuyển nặng. Nhưng biến thể Delta khác với chủng nCoV đầu, nó nghiêm trọng hơn nhiều, không bỏ qua người khỏe mạnh. Thực tế phần lớn bệnh nhân của chúng tôi là thanh thiếu niên”, Jain nhận định.
Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở Mỹ. Tại Philadelphia, một nửa số ca nhiễm là bệnh nhân dưới 40 t.uổi. Giai đoạn dịch vào năm ngoái, 20% người nhiễm nCoV nhập viện ở độ t.uổi 20-44.
Tại New South Wales, Australia, từ tháng 6 đến tháng 7, 26% số bệnh nhân nhập viện t.uổi 30-49 t.uổi, là nhóm tỷ lệ cao nhất. Có những thiếu niên phải điều trị tại khu hồi sức tích cực.
Hiện, các nhà khoa học chưa thể giải thích vì sao Covid-19 hay các bệnh do virus gây ra lại khiến hệ miễn dịch phản ứng thái quá. Theo tiến sĩ Julie Fitzgerald, Bệnh viện Nhi Philadelphia (CHOP), triệu chứng của “bão cytokine” là sốt, huyết áp cao, lượng oxy giảm và suy nội tạng. Số khác có thể hình thành sẹo hoặc xơ hóa phổi.
Tình trạng “bão cytokine” cũng được ghi nhận xuất hiện ở nhiều bệnh nhân Covid-19 tại Việt Nam. Trong đó, bệnh nhân cytokine nghiêm trọng được nhắc đến nhiều nhất là “bệnh nhân 91″ – phi công người Anh 43 t.uổi, béo phì, ca nặng nhất Việt Nam vào giữa năm 2020.
‘Bão cytokine’ tấn công nhiều bệnh nhân TP HCM
70% bệnh nhân điều trị ở Trung tâm hồi sức tích cực người bệnh Covid-19, Bệnh viện dã chiến số 16, trực thuộc Bệnh viện Bạch Mai, gặp phải “bão cytokine” và chủ yếu là người trẻ.
“Bão cytokine là một triệu chứng điển hình của bệnh nhân trong đợt dịch này mà các bác sĩ điều trị phải đối mặt”, tiến sĩ Đỗ Ngọc Sơn, Phó trưởng khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bạch Mai, Phụ trách Trung tâm hồi sức tích cực người bệnh Covid-19 tại Bệnh viện Dã chiến số 16, nói với VnExpress, chiều 14/9.
“Bão cytokine” là hiện tượng hệ miễn dịch cơ thể phản ứng quá mức, giải phóng ồ ạt cytokine gây viêm, khiến các cơ quan nội tạng suy kiệt. Bình thường, người khỏe mạnh khi bị virus tấn công, hệ miễn dịch sẽ phản ứng, cơ thể tiết ra chất cytokine để ức chế virus. Tuy nhiên, một số người tiết ra quá nhiều cytokine, gây ảnh hưởng các phủ tạng. Còn tại sao hệ miễn dịch phản ứng thái quá, hiện y học chưa lý giải được. Hiện tượng này y học gọi là Hội chứng giải phóng cytokine, hay “cơn bão cytokine”.
Theo tiến sĩ Sơn, 70% bệnh nhân Covid-19 điều trị tại ICU do Bệnh viện Bạch Mai phụ trách, mắc hội chứng cytokine, xảy ra ở tất cả độ t.uổi song chủ yếu là người trẻ. Bác sĩ đã tiếp nhận điều trị những bệnh nhân 17 t.uổi hay 22 t.uổi gặp “bão cytokine”, khiến cơ thể suy sụp nhanh, nhiều trường hợp không qua khỏi. “Bệnh nhân càng trẻ bao nhiêu, khi gặp cytokine càng nặng bấy nhiêu”, theo bác sĩ Sơn.
Hơn 50% bệnh nhân được chuyển đến ICU Bạch Mai cần phải hỗ trợ về thở máy, thở oxy dòng cao, nhiều biện pháp hồi sức khác. Đây là nhóm bệnh nhân thuộc nặng và nguy kịch. So với đợt dịch trước, số lượng bệnh nhân tăng nhiều, kéo theo số ca nặng cũng tăng lên.
Bệnh nhân nặng cơ bản gặp các triệu chứng như suy hô hấp cần hỗ trợ hô hấp ngay, ngoài ra có biểu hiện ở tim mạch, tổn thương thận hoặc các cơ quan khác. Cơ chế chính là virus trực tiếp hay gián tiếp khiến các cơ quan này thiếu oxy dẫn đến tổn thương.
Tiến sĩ Đỗ Ngọc Sơn trao giấy ra viện cho một bệnh nhân 24 t.uổi, nặng 130 kg, mắc Covid-19 rất nặng, được cứu sống tại Trung tâm. Ảnh: Thành Dương
Xác định kiểm soát bão cytokine là một trong những biện pháp tối ưu giúp người bệnh nặng thêm cơ hội được cứu sống, ICU Bạch Mai đã tiến hành xét nghiệm chẩn đoán sớm cho 100% bệnh nhân vào trung tâm, để chẩn đoán sớm, phát hiện sớm và điều trị sớm “cơn bão cytokine”.
“Kết quả xét nghiệm giúp chẩn đoán xem bệnh nhân có gặp bão cytokine không, nếu mắc cytokine thì đang ở mức độ nào, từ đó các bác sĩ chủ động phác đồ điều trị sớm, hạn chế tối đa tỷ lệ tử vong”, bác sĩ Sơn nói và cho biết đây là điểm khác biệt của ICU Bạch Mai trong việc điều trị bệnh nhân Covid-19.
Bác sĩ Sơn nhấn mạnh, về điều trị, có nhiều biện pháp song cơ bản là duy trì sự sống trong giai đoạn có bão cytokine như thở máy, truyền đủ dịch, dùng thuốc, ngoài ra lọc m.áu hấp thụ, dùng kháng thể đơn dòng… Phác đồ này nhằm giảm bớt nguy cơ, yếu tố độc bại mà cơn bão gây ra cho bệnh nhân.
“Cơn bão cytokine” thường xuất hiện ở tuần đầu và tuần thứ hai phát bệnh. Nếu bệnh nhân được điều trị, may mắn thoát ra khỏi, thì có thể hồi phục sau khoảng hai tuần điều trị.
ICU Bạch Mai đang tổng hợp báo cáo về hiệu quả khi xét nghiệm, điều trị sớm bão cytokine đối với bệnh nhân Covid-19. Hiện các bệnh viện khác cũng chưa có số liệu cụ thể. Song, theo bác sĩ Sơn, phác đồ điều trị cơ bản mang lại hiệu quả, đã có rất nhiều bệnh nhân tránh được cơn bão này và hồi phục.
Các bác sĩ hội chẩn bệnh nhân nặng đang điều trị tại Trung tâm hồi sức tích cực người bệnh Covid-19. Ảnh: Thành Dương
Năm 2020, tình trạng “bão cytokine” xảy ra với bệnh nhân phi công người Anh (“bệnh nhân 91”) 43 t.uổi, nặng 100 kg, phổi đông đặc gần như hoàn toàn, rối loạn đông m.áu, can thiệp ECMO… là ca nặng nhất tại Việt Nam trong đợt dịch đầu tiên. Khi ấy, bệnh Covid còn mới mẻ, phác đồ điều trị còn đang được bác sĩ mày mò vừa điều trị vừa cập nhật, thiếu thuốc, chỉ điều trị theo triệu chứng… Bộ Y tế đã phải nhập thuốc chống đông m.áu từ nước ngoài về để điều trị đông m.áu cho bệnh nhân 91, tính đến phương án ghép phổi… May mắn, bệnh nhân sau đó hồi phục thần kỳ, về nước.
