Ung thư vòm họng là bệnh lý ác tính xuất phát từ niêm mạc vòm họng là phần trên của họng, ngay sau mũi. Ung thư biểu mô không biệt hóa là loại ung thư vòm họng thường gặp nhất.
Bệnh khá thường gặp ở cộng đồng người châu Á, đặc biệt ở khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Độ t.uổi có nguy cơ mắc bệnh nhiều nhất là khoảng 40-60. Nam giới có nguy cơ mắc bệnh nhiều gấp 3 lần nữ.
Ở Việt Nam, tỷ lệ người mắc ung thư vòm họng là 12%, chiếm tỷ lệ khá cao so với các bệnh ung thư khác. Trong số đó có tới 70% bệnh nhân mắc ung thư vòm họng phát hiện bệnh ở giai đoạn cuối khiến cho việc điều trị trở nên rất khó khăn.
Những nguyên nhân gây ung thư vòm họng
Nguyên nhân gây ra ung thư vòm họng cho tới nay chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên có rất nhiều giả thiết:
Thức ăn và cách chế biến: Thức ăn chế biến qua các khâu lên men như rượu, bia, cá muối, dưa muối, nước mắm có chứa nhiều nitrosamine có liên quan đến ung thư vòm họng. Đáng chú ý, các loại dưa muối xổi được chuyên gia cảnh báo là có nguy cơ cao hơn dưa muối nén truyền thống.
Cụ thể, theo nhiều kết quả nghiên cứu, các loại rau dùng để muối dưa hiện được bón bằng phân đạm urê nên vẫn còn tồn dư một lượng nitrat đáng kể. Khi muối dưa, nitrat trong rau sẽ bị vi sinh vật chuyển hóa thành nitrit.
Hàm lượng nitrit đặc biệt tăng cao trong mấy ngày đầu rồi giảm đi và mất hẳn khi dưa đã chua vàng. Như vậy, trong dưa muối xổi chứa nhiều nitrit, khi chúng ta ăn vào cơ thể, axit trong dạ dày sẽ tạo điều kiện cho nitrit tác động vào các axit amin từ các thực phẩm khác như thịt, cá… để tạo thành hợp chất nitrosamine.
Vì thế, để hạn chế quá trình hình thành nitrosamine trong cơ thể, chúng ta nên tránh ăn dưa, cà muối xổi, hoặc những loại dưa muối còn chưa đủ thời gian, dưa chưa vàng, ăn hãy còn cay.
Virus: Qua nhiều nghiên cứu cho thấy bệnh ung thư vòm họng có liên quan đến virus Epstein-Barr (EBV).
Bất thường nhiễm sắc thể: Các nghiên cứu về biến đổi di truyền ở những bệnh nhân ung thư vòm họng đã phát hiện những tổn thương trên các nhiễm sắc thể 3p, 9p, 11q, 13a, 14q và 16q có ảnh hưởng tới vùng chứa các gen ức chế hình thành u.
Môi trường: Một thống kê cho thấy, người Trung Quốc sống ở Mỹ ít bị ung thư vòm họng hơn ở trong nước làm người ta nghĩ tới vai trò của môi trường tác động vào bệnh này.
Triệu chứng ung thư vòm họng
Giai đoạn sớm
Do vị trí nằm ở sâu nên ung thư vòm họng thường khó phát hiện được sớm. Các dấu hiệu của bệnh ở giai đoạn đầu thường không rõ ràng, không được lưu ý, và hay nhầm với các bệnh viêm mũi xoang.
Bệnh nhân có thể bị đau đầu, ngạt mũi thoáng qua. Các triệu chứng thường xảy ra ở một bên. Đôi khi có xuất hiện hạch cổ ngay từ đầu, hạch nhỏ không đau.
Bệnh nhân thường đến viện muộn hoặc đã được điều trị ở những chuyên khoa khác như tai mũi họng, mắt, thần kinh.
Các dấu hiệu muộn
Thường có sau 6 tháng kể từ khi có triệu chứng đầu tiên do khối u phát triển tại chỗ hoặc xâm lấn gây ra:
– Triệu chứng hạch cổ: Phổ biến nhất là vị trí hạch cổ cao, đặc biệt là hạch cổ sau trên.
– Triệu chứng mũi: Ngạt tắc mũi, c.hảy m.áu mũi, hay xì ra nhầy lẫn m.áu do u lớn gây bít tắc hoặc do hoại tử u.
– Triệu chứng tai: Phổ biến nhất là mất nghe một bên do u làm tắc vòi Eustachio dẫn tới viêm tai thanh dịch. Sự mất chức năng của vòi Eustachio có thể là kết quả từ sự xâm lấn các cơ nuốt hoặc liệt các cơ mở họng.
– Triệu chứng mắt: Vào giai đoạn muộn khi u xâm lấn rộng sẽ gây chèn ép làm tổn thương dây thần kinh chi phối vận động mắt, khi đó bệnh nhân có biểu hiện lác, nhìn đôi, sụp mi, giảm hoặc mất thị lực.
Chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư vòm họng
Theo PGS. BS Lê Bạch Mai, nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, khi xây dựng chế độ ăn cho bệnh nhân bị ung thư vòm họng đang điều trị, nên bổ sung các loại thực phẩm sau:
Thứ nhất là rau củ quả non. Chúng ta có thể chế biến bằng cách xay, nghiền thành dạng lỏng, súp để người bệnh dễ dàng sử dụng, giúp cung cấp các dưỡng chất cần thiết, giúp người bệnh nhanh chóng phục hồi thể trạng.
Thứ hai là nhóm các thực phẩm giàu protein như cá, thịt, trứng, sữa… Hàm lượng protein có trong những loại thực phẩm này sẽ giúp cho cơ thể được bổ sung đầy đủ chất, giúp cải thiện thể trạng, phục hồi sức khỏe sau các đợt điều trị. Đồng thời mang đến cho bệnh nhân một sức khỏe tốt nhất, để tiếp tục chống chọi với bệnh tật. Việc nấu nhừ hoặc xay cũng giúp người bệnh dễ nuốt, dễ hấp thu hơn.
Thứ ba là nước ép hoa quả. Chúng chứa các loại vitamin, chất khoáng… cần thiết, dễ uống rất phù hợp cho các bệnh nhân bị tổn thương vùng họng, không thể ăn các loại thực phẩm cứng.
Thứ tư là bột ngũ cốc, dễ sử dụng, dễ nuốt và tiêu hóa, phù hợp với người bệnh ung thư vòm họng.
Đau đầu, ngạt mũi thoáng qua cảnh báo dấu hiệu ung thư vòm họng
Ở giai đoạn sớm, các dấu hiệu của bệnh ung thư vòm họng thường không rõ ràng, hay nhầm với các bệnh viêm mũi xoang. Vì thế, người bệnh thường đến viện khi đã ở giai đoạn muộn.
Ung thư vòm họng là gì?
Ung thư vòm họng là bệnh đứng hàng đầu trong các loại ung thư vùng đầu mặt cổ. Đây là bệnh lý ác tính phát sinh từ các tế bào ở vùng vòm họng – phần cao nhất của hầu họng, ngay phía sau của mũi.
Theo BS Đỗ Tất Cường, khoa Xạ trị, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội, ung thư vòm họng gặp chủ yếu loại ung thư biểu mô không biệt hóa của vòm mũi họng là một trong những loại ung thư phổ biến và mang tính khu vực. Nam giới mắc bệnh nhiều hơn nữ giới, với tỷ lệ khoảng 2-3 nam/1 nữ.
Nguyên nhân gây ung thư vòm họng
Nguyên nhân gây ung thư vòm họng cho tới nay chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, người ta có nói đến ba yếu tố nguy cơ chính của căn bệnh này là virus Epstein-Barr, di truyền và môi trường.
Các yếu tố môi trường
Nghề nghiệp thường xuyên tiếp xúc với khói, bụi, môi trường kém thông khí, hoá chất (đặc biệt là các hydrocacbon thơm), ăn nhiều cá muối và các thức ăn lên men được xem là những yếu tố nguy cơ cao gây mắc bệnh ung thư vòm họng.
Virus Epstein-barr
Gen của virus epstein- Barr cũng được tìm thấy trong bệnh phẩm sinh thiết từ khối u vòm họng.
Yếu tố di truyền
Thực tế, nhiều ca bệnh ung thư vòm họng được phát hiện trong một gia đình. Tỷ lệ tăng cao của kháng nguyên HLA-A2 ở vị trí thứ nhất và sự thiếu hụt ở vị trí thứ hai của kháng nguyên HLA-Bw46 hình như tạo điều kiện thuận lợi cho sự xuất hiện của ung thư vòm họng.
T.huốc l.á, rượu cũng được xem là yếu tố nguy cơ gây mắc bệnh này.
Triệu chứng ung thư vòm họng
Giai đoạn sớm
Do vị trí nằm ở sâu nên ung thư vòm họng thường khó phát hiện được sớm. Các dấu hiệu của bệnh ở giai đoạn đầu thường không rõ ràng, thường không được lưu ý, và hay nhầm với các bệnh viêm mũi xoang.
Bệnh nhân có thể bị đau đầu, ngạt mũi thoáng qua. Các triệu chứng thường xảy ra ở một bên. Đôi khi có xuất hiện hạch cổ ngay từ đầu, hạch nhỏ không đau.
Bệnh nhân thường đến viện muộn hoặc đã được điều trị ở những chuyên khoa khác như tai mũi họng, mắt, thần kinh.
Các dấu hiệu muộn: Thường có sau 6 tháng kể từ khi có triệu chứng đầu tiên do khối u phát triển tại chỗ hoặc xâm lấn gây ra.
Triệu chứng hạch cổ: phổ biến nhất là vị trí hạch cổ cao, đặc biệt là hạch cổ sau trên.
Triệu chứng mũi: ngạt tắc mũi, c.hảy m.áu mũi, hay xì ra nhầy lẫn m.áu do u lớn gây bít tắc hoặc do hoại tử u.
Triệu chứng tai: phổ biến nhất là mất nghe một bên do u làm tắc vòi Eustachio dẫn tới viêm tai thanh dịch. Sự mất chức năng của vòi Eustachio có thể là kết quả từ sự xâm lấn các cơ nuốt hoặc liệt các cơ mở họng.
Triệu chứng mắt: Vào giai đoạn muộn khi u xâm lấn rộng sẽ gây chèn ép làm tổn thương dây thần kinh chi phối vận động mắt, khi đó bệnh nhân có biểu hiện lác, nhìn đôi, sụp mi, giảm hoặc mất thị lực.
Chẩn đoán bệnh ung thư vòm họng
Dựa vào các triệu chứng lâm sàng, soi vòm họng, khám hạch kết hợp với các xét nghiệm tế bào học, mô bệnh học tại vòm hoặc tại hạch. Tại Việt Nam, phần lớn các trường hợp ung thư vòm mũi họng được chẩn đoán ở giai đoạn muộn sau khi có triệu chứng đầu tiên từ 6 tháng đến 1 năm.
Điều trị ung thư vòm họng
Xạ trị
Đối với ung thư vòm họng giai đoạn sớm, xạ trị vẫn là biện pháp quan trọng nhất có thể chữa khỏi với tỷ lệ sống thêm 5 năm đạt tới 97 -100%. Đối với ung thư vòm họng giai đoạn tiến triển tại chỗ thì xạ trị đơn thuần cho thấy tỷ lệ tái phát và di căn sau điều trị rất cao, thời gian sống thêm 5 năm thấp 10% – 40%.
Phẫu thuật
Phẫu thuật không có vai trò quá quan trọng trong điều trị triệt căn vì vòm họng thông thường ở vị trí hẹp. Phẫu thuật thưởng chỉ áp dụng để sinh thiết hạch chẩn đoán mô bệnh học hoặc lấy hạch còn lại sau khi xạ trị.
Hoá trị
Trước đây hóa trị chỉ áp dụng điều trị bệnh ung thư vòm họng khi đã có di căn xa hoặc tái phát mà xạ trị không còn khả năng kiểm soát. Xu hướng mới hiện nay là hóa – xạ trị kết hợp đối với bệnh nhân ở giai đoạn tiến triển tại vùng bao gồm: điều trị hóa chất tân bổ trợ, điều trị hóa chất bổ trợ và điều trị hoá chất xen kẽ trong thời gian xạ trị.
Phòng bệnh ung thư vòm họng như thế nào?
Bác sĩ Bệnh viện K Trung ương khuyến cáo, để phòng bệnh ung thư vòm họng, người dân cần lưu ý:
– Điều trị sớm những viêm nhiễm đường mũi họng.
– Không hút t.huốc l.á.
– Hạn chế ăn uống các thực phẩm lên men như rượu, cá muối, dưa, cà muối… có chứa nhiều chất nitrosamine có liên quan đến một số loại ung thư của đường tiêu hóa và ung thư vòm họng.
Khi thấy các dấu hiệu nhức đầu, xì mũi m.áu, ù tai, hạch cổ to cần khám tai mũi họng, soi vòm để phát hiện sớm. Đặc biệt ở những người trong gia đình có bố mẹ, anh chị em ruột bị ung thư cần khám sức khỏe định kỳ.
