Một thiếu nữ 16 t.uổi gọi điện đến đường dây nóng (hotline) của Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật, khóc, hoảng loạn nói không biết chăm sóc người mẹ mắc Covid-19 ra sao, “sợ mẹ c.hết”.
Gia đình ngụ TP HCM, chỉ có hai mẹ con. Người mẹ ngoài 50 t.uổi, bệnh nền cao huyết áp và có kết quả dương tính với Covid-19 vài ngày trước. Bà có triệu chứng ho, sốt, khó thở nhẹ, mệt mỏi nhiều, việc sinh hoạt, ăn uống gặp khó khăn, cần sự hỗ trợ của con gái. Trong khi đó, thiếu nữ trước giờ chỉ biết đi học, ít làm việc nhà, chưa có kinh nghiệm chăm sóc người ốm, lại thêm nỗi sợ hãi Covid-19 càng khiến em căng thẳng, mất ngủ. Cảm thấy quá bế tắc, em đã gọi điện đường dây nóng của Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP HCM (HCDC) cầu cứu.
“Con cho mẹ uống thuốc nhưng mẹ vẫn mệt. Con bất lực không biết làm sao, con sợ mẹ trở nặng, mẹ c.hết…”, Thạc sĩ Phan Thị Hoài Yến, giảng viên bộ môn Giáo dục sức khỏe – Tâm lý y học, Đại học Y dược TP HCM, tâm lý gia khoa Tâm thể, Bệnh viện TP Thủ Đức, người nhận cuộc gọi của n.ữ s.inh kể lại, ngày 10/9.
“Không, mẹ con sẽ ổn thôi, con đang làm rất tốt khi gọi điện nhờ trợ giúp rồi. Cố gắng bình tĩnh cho cô biết…”, bác sĩ Yến trấn an em và khai thác thêm thông tin về sức khỏe người mẹ. Đ.ánh giá tình trạng bệnh nhân ở mức trung bình, bác sĩ Yến hướng dẫn hai mẹ con tập thở và cách sử dụng các loại thuốc. Cuối cuộc gọi, khi thiếu nữ đã bình tâm trở lại, bác sĩ chủ động cho em số điện thoại cá nhân của mình và dặn gọi bất cứ khi nào cần.
Đồng thời, bác sĩ gửi thông tin tới y tế địa phương, yêu cầu đến thăm khám và tư vấn trực tiếp ngay cho gia đình người bệnh. Hàng ngày bác sĩ Yến gọi điện cập nhật tình hình, chỉ thêm cho em cách chăm sóc bản thân và mẹ, phòng hộ tránh lây nhiễm, cách nấu nướng, nghỉ ngơi, thư giãn… Hiện, sau hơn một tuần kể từ cuộc gọi đầu tiên, người mẹ đã hồi phục sức khỏe, chiến thắng Covid-19, n.ữ s.inh cũng bình tâm hơn.
Một trường hợp khác, một người mẹ có con chưa tròn một t.uổi và chồng là F0 cách ly tại nhà cũng bị Covid-19 làm khổ. Trước khi mắc bệnh, người chồng chịu trách nhiệm chính mọi thứ trong gia đình, nay anh ốm nên vị trí đổi ngược lại.
Vừa cho con bú, vừa phòng ngừa cho hai mẹ con không bị lây nhiễm, vừa tìm mọi cách chăm sóc để chồng không bị nặng hơn… khiến chị thường xuyên căng thẳng, kiệt sức, mất ngủ, các cơ bắp căng cứng. Sự lo âu lớn đến nỗi ngày nào chị cũng tự làm test nhanh để xem mình có dương tính hay không. Thậm chí, chị không dám nghe những cuộc gọi hỏi thăm từ người thân vì không biết nên trả lời như thế nào. Chị thấy tội lỗi, tự trách mình không thể chăm sóc tốt nhất cho chồng con.
Đây là hai trong số hàng nghìn cuộc điện thoại mà người chăm sóc cho F0 tại nhà có dấu hiệu bất ổn tâm lý gọi đến yêu cầu trợ giúp, khi thạc sĩ Yến hỗ trợ trực tổng đài tư vấn Covid-19 của HCDC và Bệnh viện TP Thủ Đức trong ba tháng qua.
Nhân viên y tế phường Linh Tây, TP Thủ Đức, thăm khám và phát thuốc cho chị Mỹ Duyên, 28 t.uổi, một F0 đang điều trị tại nhà, ngày 3/9. Ảnh: Quỳnh Trần
Theo chị Yến, bệnh nhân điều trị tại bệnh viện thì người chăm sóc là nhân viên y tế. Nay người bệnh cách ly ở nhà thì người nhà mặc nhiên trở thành người chăm sóc, nhưng chỉ thuộc nhóm người chăm sóc không chính thức . Những người này thường gặp các vấn đề tâm lý do Covid-19, gồm căng thẳng, mất ngủ do lo âu, trầm cảm. Ước tính, tỷ lệ người mắc ngày càng cao do số ca nhiễm mới vẫn đang tăng mỗi ngày. Tuy nhiên, hiện chưa có nghiên cứu, thống cụ thể về số lượng người bị ảnh hưởng tâm lý bởi Covid-19.
Chị phân tích, có nhiều nguyên nhân khiến người chăm sóc F0 suy sụp tinh thần. Có thể do họ bị quá tải về mặt cảm xúc, thiếu kiến thức về bệnh và cách chăm sóc, hay bị kỳ thị, phân biệt đối xử khi trong gia đình có F0. Hoặc như hai trường hợp trên, vì thiếu kinh nghiệm, nhỏ t.uổi, thiếu sự trợ giúp từ phía gia đình khi phải đột ngột thay đổi vai trò từ người được chăm sóc sang có trách nhiệm chăm sóc cho người khác.
Đặc thù của Covid-19 là bệnh truyền nhiễm, phải tuân theo những điều kiện bắt buộc như giữ khoảng cách giữa F0 với những người xung quanh, ăn riêng, ngủ riêng. Người chăm sóc dễ cảm thấy khổ sở, bởi vì sự an toàn của chính mình nên phải hạn chế tiếp xúc gần gũi với người bệnh, không chia sẻ được những cơn đau, ngăn cách trong giao tiếp, bày tỏ cảm xúc…
Ngoài ra, hàng ngày người chăm sóc cũng tập trung mọi sự chú ý vào người bệnh, như nấu nướng, dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, canh chừng, theo dõi triệu chứng trở nặng của F0 để xử trí kịp thời nên không có thời gian quan tâm chính mình. Thêm nữa, người chăm sóc quay cuồng trong cả những suy nghĩ đổi món gì, cho F0 uống thuốc nào tốt, làm sao nếu tình huống xấu xảy ra… Chính những suy nghĩ dồn dập, xoay tròn này khiến họ mệt mỏi hơn cả việc thực hiện hành vi.
Để theo dõi sát nhất các triệu chứng trở nặng của F0, trong khi không thể nằm ngủ cạnh, người chăm sóc thường xuyên phải thức dậy giữa giấc ngủ để canh chừng. Vì thế, giấc ngủ của họ bị ngắt quãng, chập chờn, thiếu ngủ, ngủ không sâu. “Có đến 80% những người gọi cho tôi cho biết họ bị mất ngủ”, thạc sĩ Yến nói.
Những người chăm sóc F0 chia sẻ họ an tâm hơn khi đích thân lo ăn uống, ngủ nghỉ, thuốc thang… và được nhìn thấy người nhà của mình mỗi ngày. Chính F0 cũng nhận được những lợi ích lớn khi điều trị tại nhà. Đó là có điều kiện sinh hoạt thoải mái hơn, khỏe mạnh hơn về mặt tâm lý. Đồng thời, F0 vẫn nhận được sự chăm sóc trực tiếp của y tế địa phương khi cần, sự chăm sóc từ xa của các chuyên gia tâm lý.
Từ giữa tháng 7, TP HCM bắt đầu triển khai cho F0 không triệu chứng, hoặc triệu chứng nhẹ nhưng không có bệnh nền hay nguy cơ trở nặng tự cách ly, theo dõi tại nhà, nhằm giảm tải cho các cơ sở điều trị Covid-19. Từ đó đến nay, số lượng F0 điều trị tại nhà ngày càng tăng. Tính đến ngày 10/9, thành phố có 118.092 F0 đang điều trị tại nhà (gồm 76.352 ca cách ly ngay khi phát hiện và 41.740 ca cách ly sau xuất viện), gấp gần 5 lần so với số F0 đang điều trị tại các cơ sở cách ly tập trung quận, huyện.
TP HCM có 546 Trạm y tế lưu động theo dõi sức khỏe cho nhóm F0 cách ly tại nhà. Bên cạnh đó, nhiều tổng đài của HCDC, cổng 1022, trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, mạng lưới Thầy thuốc đồng hành… cùng tư vấn, hỗ trợ thăm khám, điều trị từ xa cho nhóm bệnh nhân trên. Ngoài ra các F0 tại nhà còn được cấp phát túi thuốc và các gói an sinh (nhu yếu phẩm).
Để nâng đỡ tâm lý cho người chăm sóc F0 tại nhà, thạc sĩ Yến khuyên nên tự cho phép mình dành thời gian cho bản thân, như nghe nhạc, chơi trò chơi, nói chuyện với bạn bè… để bản thân cảm thấy thoải mái hơn, sau đó trở lại chăm sóc người bệnh. Chủ động ăn uống đầy đủ, sinh hoạt hợp lý và tìm kiếm sự trợ giúp từ gia đình, bạn bè, các nguồn lực xã hội (trạm y tế phường, đường dây nóng 1022, tổ phản ứng nhanh…) khi gặp khó khăn.
Người bị mất ngủ do lo âu, nên tránh sử dụng điện thoại, không đọc tin tức về dịch bệnh trước khi ngủ. Bạn có thể tập thở sâu 10-15 phút, hoặc đứng dậy, nhón gót chân lên cao nhất, đưa tay thẳng lên trên, làm sao cho từ ngón chân – người – tay trở thành một phương thẳng đứng, giữ nguyên và đi lại trong nhà 3-7 phút. Hai bài tập này giúp cơ thể và tinh thần dịu lại, dễ ngủ hơn. Trường hợp mất ngủ kéo dài, ngủ không sâu giấc, không thoải mái sau khi ngủ, F0 sau khi lành bệnh nên liên hệ ngay với chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần để được hỗ trợ kịp thời, tránh tình huống đáng tiếc xảy ra.
Hết vaccine Moderna để tiêm liều hai
Nhiều người đến hạn tiêm liều hai vaccine Covid-19 của Moderna, song thành phố đã hết loại vaccine này, trong khi Chương trình tiêm chủng mở rộng “không còn dự trữ trong kho”.
Bố mẹ của anh Minh Trí, ngụ huyện Nhà Bè, TP HCM, đều trên 70 t.uổi. Cách đây hơn 4 tuần, họ được tiêm vaccine Moderna ở phường. Đến ngày 31/8, anh Trí liên hệ phường để hỏi về việc tiêm liều hai cho bố mẹ, được trả lời “chưa có vaccine nên gia đình cần đợi thêm”.
Đầu tháng 9, anh đưa bố mẹ đi khám tại Bệnh viện Đại học Y dược TP HCM do nơi này triển khai tiêm vaccine cho bệnh nhân trên 65 t.uổi khi tái khám. “Sau khi khám bệnh xong, ông bà đăng ký tiêm vaccine thì nhân viên bệnh viện trả lời vaccine Moderna còn số lượng ít, phải để dành cho những người đã tiêm mũi một tại đây”, anh Trí nói.
Bố anh Trí là bác sĩ về hưu, được người quen liên hệ một số bệnh viện để tìm vaccine Moderna tiêm liều hai song cũng chưa có câu trả lời.
Tương tự, chị Hương Chi, ngụ phường 13, quận Tân Bình, trong tuần này cũng nhiều lần liên hệ phường để hỏi về việc tiêm vaccine Moderna liều hai cho bố mẹ, nhưng đều được trả lời “chưa biết khi nào có vaccine”. Số vaccine phường được phân bổ hồi tháng 7 đã tiêm hết cho người trên 65 t.uổi của địa phương. Hiện, bố mẹ chồng và bố mẹ ruột của chị đều tiêm vaccine Moderna được hơn 5 tuần.
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, những người đã tiêm liều một của loại vaccine nào thì tốt nhất tiêm liều hai bằng vaccine cùng loại. Người đã tiêm vaccine Sinopharm, Pfizer, Moderna được chỉ định tiêm hai mũi cùng loại. Trong trường hợp nguồn vaccine hạn chế, nếu đã tiêm liều một là vaccine AstraZeneca thì có thể tiêm trộn liều hai là vaccine Pfizer.
Như vậy, những người đã tiêm một liều vaccine Moderna buộc phải đợi đến khi có vaccine cùng loại để được tiêm liều hai, không được tiêm trộn vaccine.
Nhân viên y tế tiêm vaccine Vero Cell của hãng Sinopharm cho người dân phường Phú Hữu, TP Thủ Đức, ngày 15/8. Ảnh: Thành Nguyễn
Về vấn đề một số người đã đến thời hạn tiêm vaccine Moderna liều hai nhưng chưa được tiêm , bác sĩ Nguyễn Hồng Tâm, Phó giám đốc phụ trách Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP HCM (HCDC), tại họp báo hôm 4/9, cho biết tất cả vaccine Moderna tại thành phố đều do Bộ Y tế cấp, HCDC được giao nhiệm vụ tiếp nhận và cấp phát cho các địa phương.
“Cho tới giờ thành phố chưa nhận được vaccine Moderna cho đợt tiêm liều hai”, bác sĩ Tâm cho biết.
Trả lời VnExpress , Phó giáo sư, tiến sĩ Dương Thị Hồng, Trưởng văn phòng Tiêm chủng mở rộng, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, cho biết trước đó, Bộ Y tế đã hướng dẫn các địa phương dự trữ một nửa số vaccine Moderna được phân bổ để trả liều hai. Nguyên nhân là Việt Nam chưa chủ động mua được vaccine Moderna, phải phụ thuộc vào nguồn viện trợ . Bên cạnh đó, tỷ lệ tiêm chủng của Việt Nam còn thấp, Bộ Y tế đã phân bổ hết số vaccine nhận đượccho các địa phương để cố gắng bao phủ tiêm chủng càng nhanh càng tốt nên không dự trữ vaccine Moderna trong kho để hỗ trợ.
“Nhiều địa phương đã tung vaccine tăng cường tiêm liều một nên hiện hết vaccine để trả liều hai, đều phải đợi cho đến khi có vaccine viện trợ để tiêm trả liều cho người dân”, bà Hồng cho biết.
Đến nay, Việt Nam đã nhận được 5 triệu liều vaccine Moderna (chia thành hai đợt) do Chính phủ Mỹ tặng, và hơn 40.000 liều do Chính phủ Cộng hòa Czech tặng, đều đã được phân bổ đến các địa phương để triển khai tiêm chủng.
Bác sĩ Nguyễn Hồng Tâm cho biết ngành y tế TP HCM đang tính những giải pháp thay thế để tiêm liều hai vaccine Covid-19 cho người dân, “dựa trên nguyên tắc khoa học cũng như phù hợp với yếu tố chuyên môn”.
Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Hiền Minh, Đơn vị Tiêm chủng, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM, cho biết hiệu quả tiêm chủng không giảm mặc dù liều hai được tiêm chậm hơn so với khuyến cáo của nhà sản xuất. Người đã tiêm một liều vaccine cũng không cần tiêm lại từ đầu nếu chậm tiêm liều hai vaccine.
Tính đến hết ngày 3/9, TP HCM đã tiêm 6.321.049 liều vaccine. Trong đó, người đã tiêm liều một là hơn 5,9 triệu người, liều hai là 397.986, số người được tiêm trên 65 t.uổi, người có bệnh nền là 691.358.
Tại họp báo cuối tháng 8, Phó giám đốc Sở Y tế TP HCM Nguyễn Hoài Nam cho biết kế hoạch tiêm liều hai đã lồng vào kế hoạch tiêm liều một, theo thời hạn và khuyến cáo của nhà sản xuất. Trong đó, người tiêm vaccine AstraZeneca sẽ nhận liều hai sau 8-12 tuần theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Nhưng theo đ.ánh giá, thời điểm tiêm liều hai sau 12 tuần, vaccine mới tạo hiệu quả và kháng thể cao nhất. Do đó, người được tiêm vaccine AstraZeneca vào đợt 4 từ ngày 21/6, sẽ tiếp tục tiêm liều hai vào giữa tháng 9.
Tương tự, liều hai của vaccine Pfizer được hướng dẫn tiêm sau liều một 3-4 tuần, Moderna là 4 tuần và Vero Cell là 4 tuần. Hiện, thành phố đã tiêm vaccine Vero Cell hơn 885.000 liều một, tốc độ tiêm đạt yêu cầu.
TP HCM dự kiến sử dụng khoảng 6,7 triệu liều vaccine để tiêm nhắc liều hai cho người dân trong 4 tháng năm 2021, chia làm 4 đợt. Trong đó, từ ngày 1/9 đến 15/9, thành phố triển khai tiêm cho 703.641 người đã tiêm một liều vaccine AstraZeneca từ ngày 20/6 đến ngày 15/7 (8-12 tuần); 446.118 người đã một liều vaccine Moderna từ 1/8 đến ngày 15/8 (4 tuần); 24.913 tiêm liều một vaccine Pfizer từ 11/8 đến ngày 25/8 (3 tuần); 859.171 người tiêm liều một vaccine Vero Cell từ ngày 13/8 đến ngày 25/8 (3-4 tuần).
