Gan là cơ quan đặc biệt, đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng và phức tạp. Chức năng quan trọng của gan là giải độc, trong đó có chuyển hóa thuốc thành chất không độc.
Do thường xuyên xử lý chất độc nên gan có thể bị nhiễm độc, nhu mô gan bị tổn thương và được gọi là viêm gan.
Viêm gan là tình trạng tế bào gan bị viêm, bị hư hoại và c.hết đi. Khi tế bào gan bị viêm, tổn thương, các men gan như ALT (SGPT)) và AST (SGOT) từ gan phóng thích vào m.áu nhiều hơn so với bình thường. Vì vậy, khi xét nghiệm thấy men gan ALT và AST tăng lên thì đó là dấu hiệu cho biết có tình trạng viêm, tổn thương tế bào gan.
Trong thời gian điều trị viêm gan hoặc gan tự hồi phục, các men gan trước tăng sau giảm xuống đến mức bình thường thì xem như tình trạng viêm được cải thiện.
Do có liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể, nên khi gan bắt đầu bị tổn thương, người bệnh có thể có nhiều triệu chứng khác nhau như loạn bài tiết mật với nước tiểu sậm màu (đây là rối loạn thường kèm hay không kèm với tổn thương tế bào gan), mệt mỏi, chán ăn, khó tiêu, đầy bụng, buồn nôn, khó chịu ở hạ sườn phải; thậm chí bị phù chân, trí não lú lẫn, hôn mê (gọi là bệnh não do gan hay hôn mê gan).
Một số thuốc có thể gây ra một kiểu tổn thương gan nhất định. Dựa vào đó, người ta phân loại ra từng nhóm cho dễ nhận biết. Dưới đây là các thuốc có thể gây độc cho gan:
Các thuốc có nguy cơ gây tổn thương tế bào gan (làm tăng men AST, ALT): Bao gồm các kháng sinh kháng khuẩn (tetracycline, ciprofloxacin, metronidazol…), kháng sinh kháng nấm (ketoconazol), thuốc chống lao (isoniazid, rifampicin, pyrazinamid), thuốc trị tăng huyết áp (lisinopril, losartan), thuốc chống tiết acid trị viêm loét dạ dày (omeprazol), thuốc chống trầm cảm (fluoxetin, proxetin, sertralin), thuốc trị mỡ m.áu (các statin), vitamin (vitamin A liều cao, niacin tức vitamin PP). Đặc biệt là thuốc giảm đau chống viêm (như các thuốc kháng viêm không steroid: NSAID). Riêng paracetamol thường được xem là an toàn, lại là thuốc có thể gây hoại tử tế bào gan nặng nề, nếu lạm dụng.
Các thuốc có nguy cơ làm tắc mật (tăng alkalin phosphatase tăng bilirubim toàn phần): Gồm các thuốc kháng sinh kháng khuẩn (amoxicilin acid clavulanic: augmentin, erythromycin), kháng sinh kháng nấm (terbinafin), thuốc trị rối loạn tâm thần (chlopromazin, mirtarazin), thuốc kháng histamine trị dị ứng (promethazin), thuốc trị tăng huyết áp (irbesartan), thuốc là hormone s.inh d.ục nữ (estrogen), thuốc là hormone s.inh d.ục nam (testoterone)…
Lời khuyên của thầy thuốc
Nếu được bác sỹ khám ghi đơn thuốc, phải dùng đúng, dùng đủ (không dư không thiếu) các thuốc ghi trong đơn và thực hiện tốt các lời chỉ dẫn. Khi dùng thuốc mà có biểu hiện như chán ăn, sợ mỡ, nước tiểu sẫm màu, đau tức vùng gan thì cần trở lại tái khám ở bác sĩ hoặc đến ngay cơ sở y tế để được kiểm tra, phát hiện và điều trị kịp thời, nếu thuốc có làm hại gan.
Sử dụng một số thuốc có thể làm tăng men gan (như dùng thuốc trị rối loạn mỡ trong m.áu là thuốc thuộc nhóm fibrat hay thuốc statin), nếu ngưng thuốc sẽ làm men gan trở lại bình thường. Vì vậy, khi đang dùng thuốc mà xét nghiệm bị tăng men gan phải báo cho bác sỹ điều trị để có hướng xử trí thích hợp.
Các thuốc có nguy cơ vừa làm tổn thương tế bào gan vừa làm tắc mật (cùng lúc làm tăng AST, ALT và tăng alkalin phophatase): Các thuốc kháng sinh kháng khuẩn (clindamycin, bactrim, sulfonamid, nitrofurantoin), thuốc chống động kinh (phenobarbital, phenytoin, carbamazepin), thuốc trị tăng huyết áp (catopril, enalapril, verapamil), thuốc chống trầm cảm (amitriphtylin, trazodon), thuốc kháng hitamin trị dị ứng (cyproheptadin)…
Lưu ý, “thuốc có nguy cơ hại gan” có nghĩa là thuốc đó có thể gây hại có thể không, chứ không nhất thiết luôn gây hại gan.
Thông tin về một thuốc có nguy cơ gây hại cho gan thì đó là thông tin để tham khảo và cảnh giác. Người đang dùng thuốc đó hoàn toàn không nên quá lo lắng tìm cách ngưng dùng thuốc khi chưa có ý kiến của bác sĩ trực tiếp điều trị chỉ định dùng.
Trong quá trình dùng thuốc, nếu xét nghiệm thấy tăng men gan thì việc tăng men gan chưa hẳn là biểu hiện đã chuyển thành tổn thương gan. Vì vậy, khi mới chỉ có men gan tăng, không nhất thiết phải ngừng thuốc mà cần được bác sĩ theo dõi chặt chẽ.
Khi có các biểu hiện lâm sàng như vàng da, suy gan cấp, thì phải ngừng thuốc ngay để tránh các diễn biến nghiêm trọng. Đối với một thuốc đã gây độc cho gan thì nhất thiết không được thử dùng lặp lại. Nếu không gan sẽ tổn thương nặng nề hơn.
Có thông tin: “Khi bị viêm gan có thể dẫn đến xơ gan rồi tiến triển thành ung thư gan”. Viêm gan dẫn đến ung thư gan nêu ở đây là viêm gan do siêu vi, đặc biệt do nhiễm siêu vi viêm gan B và C.
Tuy nhiên viêm gan do thuốc, đặc biệt đến giai đoạn viêm gan mãn tính, vẫn là yếu tố hỗ trợ để dẫn đến ung thư gan. Nghiên cứu dưới cấp độ sinh học phân tử, các nhà khoa học thấy rằng các tế bào gan bị hủy hoại trong giai đoạn viêm gan mạn tính và xơ gan sẽ một lần nữa kích hoạt tế bào Kupffer tiết ra các chất gây viêm như Interleukin, TNF-, TGF-… dễ dẫn đến nguy cơ đột biến tự phát cũng là một trong những nguyên nhân gây ung thư gan.
– Thông tin về một thuốc có nguy cơ gây hại cho gan thì đó là thông tin để tham khảo và cảnh giác. Người đang dùng thuốc đó hoàn toàn không nên quá lo lắng tìm cách ngưng dùng thuốc khi chưa có ý kiến của bác sĩ trực tiếp điều trị chỉ định dùng.
– Khi dùng thuốc, nếu xét nghiệm thấy tăng men gan thì việc tăng men gan chưa hẳn là biểu hiện đã chuyển thành tổn thương gan. Vì vậy, khi mới chỉ có men gan tăng, không nhất thiết phải ngừng thuốc mà cần được bác sĩ theo dõi chặt chẽ.
Đau bụng, nước tiểu sẫm màu: Cẩn trọng với ung thư gan
Tỷ lệ t.ử v.ong của ung thư gan rất cao do có tới 80-90% bệnh nhân đến viện quá muộn, ở giai đoạn cuối, lúc này các biện pháp can thiệp, điều trị rất hạn chế.
Tại Việt Nam, gần 20 năm qua, ung thư gan cũng gia tăng rất nhanh. Năm 2000, chỉ có 5.700 ca ung thư mới mắc, tăng lên 9.400 ca năm 2010, đến năm 2018, ung thư gan mới mắc ở hai giới là 25.335 ca, trong đó nam giới chiếm 19.500 ca..
Ung thư gan nguyên phát là bệnh lý ác tính của gan xảy ra khi tế bào bình thường của gan trở nên bất thường về hình thái và chức năng. Các tế bào ung thư phát triển gây ảnh hưởng đến mô bình thường liền kề và có thể lây lan sang các vùng khác của gan cũng như các cơ quan bên ngoài gan.
Ung thư gan nguyên phát gồm 3 loại chính: ung thư biểu mô tế bào gan (phát triển từ tế bào gan), ung thư biểu mô đường mật (phát triển từ đường mật trong gan) và u nguyên bào gan (Hepatoblastoma). Trong đó ung thư biểu mô tế bào gan là hay gặp nhất.
Những đối tượng có nguy cơ cao mắc ung thư gan
– T.iền sử gia đình có người bị ung thư gan.
– Mắc viêm gan B và viêm gan C.
– Viêm gan do nguyên nhân tự miễn, có thể đi kèm các bệnh tự miễn khác như: đái tháo đường type 1, bướu cổ, viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ,….
– Gan nhiễm mỡ không do rượu.
– Các bệnh béo phì, tiểu đường làm tăng nguy cơ bị ung thư gan.
– Xơ gan do sử dụng rượu bia, các chất kích thích quá nhiều.
Những dấu hiệu cảnh báo ung thư gan
Đáng lưu ý, ung thư gan là loại ung thư có tỷ lệ t.ử v.ong hàng đầu cho cả hai giới. Đa số bệnh nhân đến khám khi đã giai đoạn muộn, thời gian sống trung bình không quá một năm. 60% đến viện khi đã ở giai đoạn trung gian và tiến triển, tỷ lệ được phát hiện sớm rất thấp.
Trong khi đó, ung thư gan chữa được nếu phát hiện sớm. Có rất nhiều cách chữa trị như phẫu thuật cắt bỏ phần gan có khối u, ghép gan, nút mạch gan bằng hóa chất, xạ trị, hóa trị…
Dưới đây là các triệu chứng cảnh báo sớm ung thư gan mà mọi người cần chú ý:
Vàng da
Khi gan bị tổn thương, chức năng gan suy giảm khiến bilirubin trong cơ thể không được đào thải hết, dẫn tới bilirubin trong m.áu rất cao, gây hiện tượng vàng da. Vàng da là triệu chứng phổ biến thường gặp ở người ung thư gan.
Nước tiểu có màu tối
Cũng tương tự như vàng da, khi bilirubin trong m.áu tăng sẽ làm cho màu của nước tiểu thay đổi thành vàng sẫm đến nâu. Khi thấy nước tiểu thay đổi màu trong một thời gian dài, nhớ đi khám sức khỏe, bởi đó có thể là dấu hiệu của ung thư gan.
Sút cân
Chức năng quan trọng nhất của gan là chuyển hóa và giải độc. Khi gan tổn thương, chức năng gan giảm sẽ khiến các chất không được chuyển hóa hết, khiến hấp thu kém, bạn bị sút cân. Đây được coi là một triệu chứng quan trọng của bệnh ung thư gan.
Đau bụng
Gan suy giảm chức năng sẽ dẫn đến đau bụng. Triệu chứng này rất dễ nhận biết, vì vậy hãy lưu tâm khi bạn bị đau bụng cùng với gan nở rộng, rất có thể bạn đã mắc bệnh ung thư gan.
Ngứa
Ngứa có thể do nhiều nguyên nhân và là triệu chứng chung của nhiều bệnh nhưng đa phần các bệnh nhân ung thư gan đều thấy ngứa, nên đây cũng là một trong những dấu hiệu sớm của bệnh ung thư gan. Ngứa do ung thư gan là do sự tăng bilirubin trong cơ thể dẫn tới ngứa.
Cách phòng ngừa ung thư gan hiệu quả
– Tiêm phòng đầy đủ vắc xin viêm gan.
– Ngăn ngừa lây nhiễm viêm gan siêu vi: tránh tiếp xúc nguồn lây, không ăn đũa chung, dùng chung kim tiêm, hôn hít…
– Hạn chế hoặc bỏ bia, rượu, t.huốc l.á, đặc biệt với người đã có xơ gan, viêm gan virus.
– Không dùng thuốc men bừa bãi. Hầu hết các thuốc đều chuyển hóa qua gan, lạm dụng thuốc có thể gây suy gan, nhất là những người có bệnh gan mạn tính, vì đây cũng là nguy cơ có thể gây ung thư gan..
– Tránh ăn, tiếp xúc với các hóa chất độc hại làm tổn thương gan như nấm mốc chứa aflatoxin, dưa chua chứa nitrosamine, thịt rán cháy chứa nitrosamine….
– Khám sức khỏe định kỳ có siêu âm gan ít nhất mỗi 6 tháng/lần đặc biệt là những bệnh nhân có yếu tố nguy cơ cao (xơ gan, viêm gan mạn do rượu, viêm gan virus B, C,…).
