Theo Alzheimers and Dementia, mê sảng sau phẫu thuật là một trong những biến chứng phổ biến nhất ở người lớn t.uổi trong quá trình can thiệp phẫu thuật bằng cách sử dụng thuốc mê. Biến chứng này cũng liên quan chặt chẽ với sự phát triển của bệnh Alzheimer.
Biến chứng mê sảng sau phẫu thuật tim hoặc phẫu thuật trên khớp hông liên quan chặt chẽ với sự phát triển của bệnh Alzheimer – Ảnh: Getty Images
Các nhà khoa học Mỹ từ Trung tâm y tế Beth Israel ở Boston đã tiến hành một nghiên cứu về các yếu tố nguy cơ di truyền đối với bệnh Alzheimer, có thể gián tiếp ảnh hưởng đến nguy cơ mê sảng sau phẫu thuật ở bệnh nhân. Bằng cách kiểm tra những người lớn t.uổi không có triệu chứng sa sút trí tuệ đã trải qua phẫu thuật, các nhà khoa học phát hiện ra rằng những bệnh nhân có một số biến thể di truyền cho thấy các triệu chứng mê sảng hơn nhiều.
Các nhà nghiên cứu đã tập trung vào gien APOE, mã hóa apolipoprotein E, một loại protein tham gia vào chuyển hóa lipid trong m.áu và chuyển hóa cholesterol trong não. Những bệnh nhân bị mê sảng rõ rệt nhất là có phiên bản gien đột biến, được các nhà khoa học chỉ định là APOE-4 – yếu tố nguy cơ di truyền mạnh nhất đã biết khiến phát triển bệnh Alzheimer ở giai đoạn muộn.
Các tác giả của công trình nghiên cứu cho rằng biến thể gien APOE có thể gián tiếp ảnh hưởng đến biểu hiện của mê sảng, thay đổi phản ứng của cơ thể đối với tình trạng viêm. Sự gia tăng nồng độ protein phản ứng C (C-reactive protein) trong m.áu của những bệnh nhân này, chỉ số lâm sàng chính của quá trình viêm cùng với tốc độ m.áu lắng, chứng tỏ điều đó.
Các nhà nghiên cứu đã phân tích tần suất, mức độ nghiêm trọng và thời gian mê sảng sau phẫu thuật ở 560 bệnh nhân được phẫu thuật từ 70 t.uổi trở lên. Phân tích các mẫu m.áu được lấy trước khi phẫu thuật, ngay sau đó và 2 ngày sau và một tháng sau phẫu thuật cho thấy người mang biến thể APOE-4 có protein phản ứng C (C-reactive protein) cao đều có nguy cơ bị mê sảng sau phẫu thuật. Trong số những người mang các biến thể gien APOE khác, không có mối liên hệ nào như vậy.
Kết quả nghiên cứu cho thấy APOE-4 có thể là một chỉ dấu cho thấy não dễ bị tổn thương – Sarininnapha M.Vasunilashorn, tác giả chính của công trình nghiên cứu khẳng định. Kết quả nghiên cứu sẽ giúp các bác sĩ ngăn ngừa mê sảng sau phẫu thuật và dự đoán các tác động nhận thức tiêu cực lâu dài ở những bệnh nhân có biến thể di truyền này.
Vũ Trung Hương
Theo motthegioi
Rối loạn tâm thần ở người cao t.uổi – Bệnh không thể coi thường
Rối loạn tâm thần người cao t.uổi (NCT) gồm các nhóm các bệnh và hội chứng khởi phát trước t.uổi già (50-60 t.uổi) hoặc t.uổi già (sau 65 t.uổi), căn nguyên và cơ chế sinh bệnh chưa rõ hoàn toàn.
Rối loạn tâm thần ở NCT khiến việc chăm sóc sinh hoạt gặp nhiều khó khăn, việc phát hiện sớm các biểu hiện của bệnh và can thiệp kịp thời là rất quan trọng.
Người già có dấu hiệu rối loạn tâm thần cần được sự trợ giúp sớm từ các bác sĩ chuyên khoa.
Nguyên nhân và những bệnh thường gặp
Với sự phát triển kinh tế, xã hội, kiến thức và các dịch vụ y tế… t.uổi thọ con người được nâng cao ở tất cả các quốc gia. Người cao t.uổi chiếm một tỉ lệ cao trong cộng đồng dân cư (Hoa Kì: 11%, Việt Nam: 10,2%…). Tổ chức y tế thế giới xem những người từ 60 t.uổi trở lên là những người cao t.uổi và người già.
Theo Báo cáo của TCYTTG về Tâm thần người cao t.uổi cho biết các biểu hiện bệnh lý lâm sàng khác nhau gia tăng một cách nhanh chóng ở người lớn t.uổi. Đến năm 2040 tỷ lệ người trên 65 t.uổi sẽ là 22% dân số và các rối loạn tâm thần kinh sẽ trở thành một thách thức trong thực hành chăm sóc sức khỏe.
Ths. BS Trần Quyết Thắng – Phó Giám đốc Bệnh viện tâm thần (BVTT) Hà Nội cho biết, trong 9 tháng đầu năm 2019, BVTT Hà Nội đã tiếp nhận 620/19.679 bệnh nhân khám, điều trị ngoại trú với chẩn đoán các mã bệnh rối loạn tâm thần người già.
“Ở người cao t.uổi, các bệnh lý tâm thần thường gặp là: Sa sút trí tuệ, mê sảng, các rối loạn cảm xúc, tâm thần phân liệt và các rối loạn liên quan, rối loạn tâm căn và rối loạn nhân cách, lạm dụng chất và bệnh y sinh…”, Ths.BS Trần Quyết Thắng nói.
Nói về nguyên nhân rối loạn tâm thần ở người cao t.uổi, Ths. BS Thắng cho biết, bệnh bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân như lão hóa sinh học…
Cùng với đó là các yếu tố tác động của môi trường đa dạng như điều kiện sống (môi trường nước, không khí, ánh sáng, chất dinh dưỡng, nguyên tố vi lượng,…), môi trường tâm lý xã hội; thoái hóa não (thoái hóa thần kinh)…
Bênh cạnh đó là hàng loạt nguyên nhân gây tổn thương thực thể não (chấn thương sọ não, u não, rối loạn tuần hoàn não, xuất huyết não, nghẽn mạch não, vữa xơ mạch não, nhiễm mỡ não, động kinh…) cũng là các nguyên nhân của rối loạn tâm thần ở người cao t.uổi; Các bệnh n.hiễm t.rùng nhiễm độc: Viêm não người lớn, viêm não do HIV, giang mai não, ngộ độc CO, ngộ độc rượu,…
Đồng thời, các yếu tố tâm lý xã hội: do việc tiếp thu kiến thức mới có nhiều khó khăn, người già chủ yếu dựa vào vốn kiến thức, kinh nghiệm và thói quen cũ, do khó thay đổi nên thường có xung đột giữa các thế hệ trong gia đình, đó là sang chấn tâm lý trường diễn…
Một số dạng bệnh thường gặp ở NCT như: Bệnh mất trí t.uổi già, Bệnh trầm cảm…
Cụ thể, bệnh mất trí t.uổi già thường xuất hiện nhiều nhất ở lứa t.uổi trên 65, nhưng cũng có thể sớm hơn (45-50 t.uổi), nữ nhiều hơn nam. Thời gian đầu người bệnh có thể lú lẫn & quên các sự việc vừa mới xảy ra. Sự tập trung và ra quyết định trở nên khó khăn, giảm hứng thú với các hoạt động thường ngày.
Hầu hết mọi người (kể cả NVYT) coi giai đoạn này là một phần của việc già đi. Nặng hơn người bệnh quên và những thay đổi khí sắc trở nên trầm trọng. Hành vi hung hăng và các vấn đề t.ình d.ục có thể xảy ra.
Lang thang, rối loạn giấc ngủ và khả năng chăm sóc bản thân bị ảnh hưởng. Có thể khó khăn với việc nói chuyện và hiểu những đối thoại thường ngày. Thậm chí, người bệnh không nhận ra người thân và bạn bè, sụt cân, tiểu tiện không tự chủ…
Ths. BS Trần Quyết Thắng – Phó Giám đốc Bệnh viện tâm thần Hà Nội chia sẻ về biểu hiện, cách điều trị rối loạn tâm thần ở người cao t.uổi.
“Khi người già cư xử một cách khác thường, gia đình họ sẽ lo lắng. BN có thể không nhận ra người thân, hành vi hung hăng, kích động, lú lẫn, t.ình d.ục không phù hợp gây nhiều khó khăn cho người chăm sóc. Khi bệnh trở nên tồi tệ, bệnh nhân sẽ mất dần khả năng tự chăm sóc, họ sẽ cần sự giúp đỡ của người trông nom trong các hoạt động thường ngày như ăn uống, tắm giặt, mặc quần áo & đi vệ sinh…”, Ths. BS Thắng nói về những ảnh hưởng từ bệnh lý.
Cùng với bệnh mất trí t.uổi già là rối loạn hoang tưởng: bệnh nhân thường vẫn còn hoạt động, không mất tính năng động: nghi ngờ hàng xóm, người nhà làm hại mình, lấy cắp đồ đạc, đ.ầu đ.ộc. Bệnh nhân đa nghi tất cả: khóa cửa nhà bằng mấy khóa, tự tay nấu cơm…
Bệnh trầm cảm t.uổi già cũng khá phổ biến khi người bệnh biểu hiện khí sắc giảm, kích động lo âu, ảo tưởng lời nói, hoang tưởng bị lên án,… Bệnh nhân bối rối, luôn đi lại, kêu ca, khóc lóc. Kích động có thể xen lẫn sững sờ, đau khổ.
Chăm sóc NCT có rối loạn tâm thần
Ths. BS Trần Quyết Thắng cho biết thêm, các hành vi rối loạn ở người già có thể do sa sút trí tuệ, loạn thần hoặc trầm cảm. Điều quan trọng là phải xác định trầm cảm, loạn thần hoặc lú lẫn vì các chứng này nên được chữa trước.
Thậm chí, khi rối loạn trí nhớ nặng hoặc loạn thần, bệnh nhân nguy hiểm cho bản thân và xung quanh vì hành vi ngẫu nhiên như quên tắt bếp gây cháy nhà, đang đứng trên giường cứ thế bước xuống đất nên gãy chân…
“Nhìn chung rối loạn tâm thần ở NCT đa dạng và do nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc phát hiện sớm các biểu hiện của bệnh và can thiệp kịp thời là cần thiết.
Thông thường rất ít người bệnh nhận thức được bệnh, họ thường phủ định không nhận mình có bệnh, mặt khác gia đình người bệnh có thể cũng không biết hoặc muốn che giấu…”, Ths.BS Trần Quyết Thắng chia sẻ.
“Để ngăn ngừa bệnh tâm thần, chúng ta hãy chủ động hoạt động cơ thể một cách đều đặn sẽ mang lại rất nhiều lợi ích như: Tạo lập các thói quen đơn giản hàng ngày, hãy để người già độc lập càng nhiều càng tốt.
Người già có lòng tự trọng, đừng bao giờ nói điều tiêu cực trước mặt họ. Tránh đối đầu và tranh luận. Nói chậm, rõ ràng và sử dụng các từ đơn giản. Trợ giúp trí nhớ bằng dán nhãn hoặc bảng mô tả. Tránh các thuốc không cần thiết…”, Ths. BS Trần Quyết Thắng chia sẻ thêm.
Chuyên gia y tế khuyến cáo, vì sức khỏe của NCT hãy đưa người bệnh đến các cơ sở chuyên khoa tâm thần khám và điều trị. Tùy tình trạng bệnh, bác sĩ sẽ khám, tư vấn và đưa ra phương án điều trị và chăm sóc tốt nhất.
Đăng Chung
Theo GDTĐ
