Từ đầu năm 2024 đến nay, tình hình nhiều dịch bệnh như sởi, rubella, ho gà, thủy đậu diễn biến rất phức tạp.
Các chuyên gia dịch tễ cảnh báo năm 2024 là năm dịch sởi có nguy cơ bùng phát theo chu kỳ 4 – 5 năm/lần, do đó cần tiêm bù, tiêm vét cho số trẻ chưa được tiêm vaccine phòng bệnh.
Nguy cơ bùng phát
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) gần đây đã đưa ra cảnh báo về việc gia tăng số ca mắc bệnh sởi và nguy cơ bùng phát dịch sởi tại nhiều khu vực trên toàn thế giới. Theo khuyến cáo của WHO, tại Việt Nam, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và việc gián đoạn cung ứng các vaccine trong Chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR) năm 2023 đã tác động đến tỷ lệ tiêm chủng các vaccine cho t.rẻ e.m trên toàn quốc.
Nhiều trẻ chưa được tiêm chủng đúng lịch, chưa tiêm chủng đủ mũi các vaccine trong những năm gần đây là yếu tố nguy cơ gây bùng phát dịch bệnh bao gồm sởi. Theo Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, từ đầu năm 2024 đến nay đã ghi nhận 78 trường hợp sốt phát ban nghi sởi, rubella tại khu vực phía Bắc. Đặc biệt, ghi nhận 1 chùm ca bệnh sởi tập trung tại huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh ở nhóm trẻ dưới 10 t.uổi. Còn nhớ, năm 2014, dịch sởi bùng phát đã khiến hơn 110 trẻ t.ử v.ong do sởi và biến chứng sau sởi.
Tiêm vaccine sởi cho t.rẻ e.m tại Hệ thống tiêm chủng VNVC. Ảnh: PHONG LAN
Để chủ động phòng, chống dịch sởi, rubella, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đề nghị, trung tâm kiểm soát bệnh tật các tỉnh, thành phố tăng cường công tác giám sát các trường hợp nghi sởi, rubella. Đồng thời điều tra, lấy mẫu xét nghiệm hoặc gửi về Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương xét nghiệm. Đối với các tỉnh, thành phố tự xét nghiệm, cần gửi kết quả về Văn phòng Tiêm chủng mở rộng miền Bắc.
T.rẻ e.m đặc biệt là trẻ nhỏ dưới 5 t.uổi, là đối tượng rất dễ bị mắc bệnh sởi do hệ miễn dịch non yếu và giảm dần kháng thể bảo vệ từ mẹ sau khi sinh ra. Việc tiêm chủng không đầy đủ có thể khiến dịch sởi bùng phát bất cứ lúc nào, tỷ lệ tiêm chủng bao phủ cần thiết để ngăn chặn sởi lây truyền trong cộng đồng là ít nhất phải đạt 95%.
Bộ Y tế cũng đã gửi công văn đề nghị các địa phương tăng cường giám sát, phát hiện sớm những trường hợp mắc bệnh sởi tại cộng đồng và các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh; triển khai những biện pháp xử lý triệt để ổ dịch ngay khi phát hiện trường hợp mắc bệnh. Bộ cũng đề nghị các cơ quan rà soát, tổ chức tiêm bù, tiêm vét cho nhóm trẻ thuộc Chương trình TCMR chưa được tiêm vaccine phòng bệnh sởi, đặc biệt chú ý đến vùng lõm tiêm chủng.
Nhiều biến chứng nguy hiểm
Theo bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC, sởi là bệnh truyền nhiễm có tốc độ lây lan cực nhanh, 90-100% người chưa tiêm vaccine hoặc chưa từng mắc bệnh tiếp xúc với nguồn bệnh sẽ bị mắc. Một người nhiễm bệnh có thể lây cho 20 người khỏe mạnh. Người nhiễm virus sởi có thể lây nhiễm cho người khác thông qua giọt b.ắn, dịch tiết từ niêm mạc mũi họng khi ho, hắt hơi, nói chuyện. Do vậy, bệnh sởi rất dễ lây lan ở những nơi đông người như khu dân cư, khu công nghiệp, trường học, ký túc xá, bệnh viện… Các triệu chứng ban đầu của sởi giống cảm cúm thông thường như sốt, chảy nước mắt, mũi, viêm đường hô hấp, phát ban. Giai đoạn lây nhiễm bệnh thường xảy ra từ 4 ngày trước đến 4 ngày sau khi phát ban.
Theo các chuyên gia dịch tễ, sởi nguy hiểm vì có thể gây suy giảm miễn dịch, khiến trẻ dễ bị bội nhiễm các vi khuẩn khác và gặp nhiều biến chứng. Trẻ có thể gặp biến chứng viêm tai giữa cấp xảy ra ở 1/10 số trẻ bị nhiễm sởi; viêm phổi nặng xảy ra khoảng 1/20 số trường hợp bị mắc sởi. Biến chứng này có thể xảy ra khi đang mắc sởi hoặc sau khi khỏi khoảng một đến hai tuần, khiến nhiều bệnh nhi tái nhập viện hoặc không điều trị kịp thời, t.ử v.ong sau đó. Ngoài ra, bệnh viêm não có thể xảy ra ở khoảng 1/1.000 số người mắc bệnh sởi. Khi mắc sởi, trẻ nhỏ, nhất là trẻ sơ sinh thường bị tiêu chảy và ói mửa. Trẻ có thể nhìn mờ hoặc loét giác mạc có thể gây mù lòa; suy dinh dưỡng, còi xương sau khi mắc sởi, ảnh hưởng sự phát triển toàn diện của trẻ.
Ở thai phụ, bệnh sởi có thể gây biến chứng viêm phổi, viêm kết mạc, viêm màng não cấp tính và bùng phát lao tiềm ẩn. Nếu mắc sởi trong 3 tháng đầu thai kỳ, thai phụ có thể bị sảy thai. Nếu t.uổi thai lớn, sởi có thể gây sinh non hoặc thai c.hết lưu. Tại các vụ dịch sởi ở Việt Nam năm 2018 và 2019, nhiều bệnh viện khu vực phía Nam đã từng ghi nhận các thai phụ sinh non, thai lưu.
Chủ động phòng, chống
Tiêm phòng vaccine sởi cho t.rẻ e.m và người lớn là biện pháp phòng bệnh chủ động, hiệu quả, giảm nguy cơ mắc và biến chứng do bệnh gây ra. Vaccine có thành phần sởi như sởi đơn, sởi-quai bị-rubella có thể tiêm được cho trẻ từ 9 tháng t.uổi và người lớn.
Tiêm đầy đủ 2 mũi vaccine phòng sởi có hiệu quả đến 98%. Phụ nữ cần hoàn thành lịch tiêm sởi-quai bị-rubella trước mang thai 3 tháng để tránh mắc bệnh và truyền kháng thể bảo vệ thai nhi và con ở những tháng đầu đời khi chưa được tiêm vaccine phòng sởi.
Bên cạnh vaccine, ngành y tế khuyến cáo mọi người cần áp dụng các biện pháp phòng bệnh sởi. Hạn chế tối đa trường hợp tiếp xúc gần với bệnh nhân mắc sởi. Người tiếp xúc cần sử dụng khẩu trang y tế và rửa tay, khử trùng, vệ sinh cơ thể ngay sau khi tiếp xúc với bệnh nhân. Đối với người bệnh, cần nghỉ học, nghỉ làm, cách ly hoàn toàn, không để tiếp xúc với người khỏe mạnh khi không cần thiết, thời gian cách ly an toàn nên bắt đầu từ khi nghi ngờ mắc sởi đến sau 5 ngày sau khi phát ban xuất hiện. Giữ vệ sinh cá nhân và vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, khử trùng thường xuyên và làm sạch đồ chơi t.rẻ e.m, dụng cụ, vật dụng của người bệnh bằng dung dịch cloramin để t.iêu d.iệt virus sởi trong không gian sống.
Người bệnh cần vệ sinh thân thể sạch sẽ, ăn uống đầy đủ các dưỡng chất, tăng cường các loại rau xanh, trái cây có nhiều vitamin C như cam, quýt, bưởi và uống nhiều nước, có thể uống thuốc hạ sốt khi sốt từ 38,5 độ trở lên, nhỏ mắt bằng nước muối sinh lý, bổ sung vitamin A để bảo vệ mắt theo hướng dẫn của bác sĩ. Trẻ còn bú mẹ vẫn tiếp tục cho bú và ăn thức ăn mềm, dễ tiêu, nấu chín kỹ, chia làm nhiều bữa nhỏ trong ngày. Nếu có các dấu hiệu của bệnh như ho, sốt, chảy nước mũi, phát ban, cần cách ly và đến các cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám, tư vấn, điều trị kịp thời. Không nên đưa trẻ điều trị vượt tuyến khi không cần thiết để tránh quá tải và lây nhiễm chéo trong bệnh viện.
Dịch sởi – rubella đang tăng
Bộ Y tế yêu cầu duy trì công tác tiêm vắc-xin sởi và vắc xin sởi – rubella cho trẻ, bảo đảm không bỏ sót đối tượng.
Ngày 28/3, thông tin từ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hà Nội cho hay, trên địa bàn Thành phố vừa ghi nhận b.é g.ái 7 t.uổi (ở huyện Đan Phượng) mắc rubella. Trước đó, b.é g.ái đã được tiêm chủng 2 mũi vắc-xin phòng bệnh này.
Bộ Y tế yêu cầu duy trì công tác tiêm vắc-xin sởi và vắc xin sởi – rubella cho trẻ, bảo đảm không bỏ sót đối tượng.
Trước tình hình nêu trên, Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương vừa có Công văn số 397/VSDTTƯ-BTN gửi sở y tế, trung tâm kiểm soát bệnh tật 28 tỉnh, thành phố về việc tăng cường giám sát bệnh sởi, rubella.
Theo Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương, từ đầu năm 2024 đến nay đã ghi nhận 78 trường hợp sốt phát ban nghi sởi, rubella tại khu vực phía Bắc. Trong đó có 12 trường hợp sởi xác định tại phòng thí nghiệm của 4 tỉnh, thành phố và 10 trường hợp rubella tại 7 tỉnh, thành phố. Đặc biệt, ghi nhận 1 chùm ca bệnh sởi tập trung tại huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh ở nhóm trẻ dưới 10 t.uổi.
Để chủ động phòng, chống dịch sởi, rubella, Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương đề nghị, trung tâm kiểm soát bệnh tật các tỉnh, thành phố tăng cường công tác giám sát các trường hợp nghi sởi, rubella.
Đồng thời điều tra, lấy mẫu xét nghiệm hoặc gửi về Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương xét nghiệm. Đối với các tỉnh, thành phố tự xét nghiệm, cần gửi kết quả về Văn phòng Tiêm chủng mở rộng miền Bắc.
Bên cạnh đó, Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương cũng nhấn mạnh, duy trì công tác tiêm chủng vắc xin sởi cho trẻ từ 9-12 tháng và vắc xin sởi – rubella cho trẻ từ 18-24 tháng, bảo đảm không bỏ sót đối tượng.
Nếu có dịch xảy ra trên địa bàn, cần nhanh chóng điều tra, khoanh vùng, lấy mẫu và thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch theo quy định.
Theo các chuyên gia y tế, bệnh sởi lây truyền qua đường hô hấp do tiếp xúc trực tiếp với các chất tiết mũi họng của bệnh nhân khi người bệnh ho, hắt hơi.
Bệnh sởi làm suy yếu sức đề kháng của cơ thể cho nên thường kèm theo những biến chứng nặng như viêm phổi, viêm tai, tiêu chảy, viêm não… Những bệnh này khi mắc cùng bệnh sởi thường có diễn biến rất nặng.
Theo Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế, bệnh rubella rất nguy hiểm ở phụ nữ có thai, nhất là trong 3 tháng đầu của thai kỳ do có thể gây sảy thai, thai c.hết lưu.
Đặc biệt, gây dị tật bẩm sinh ở thai nhi (bệnh tim, mù, đục thủy tinh thể, điếc và chậm phát triển tinh thần), thường gọi là hội chứng rubella bẩm sinh. Hội chứng này có thể gặp ở 90% trẻ sinh ra từ bà mẹ nhiễm rubella trong 3 tháng đầu mang thai.
Bệnh rubella có tính lây truyền cao và có thể gây thành dịch lớn. Trên lâm sàng, bệnh khó phân biệt với các bệnh sốt phát ban khác, nhất là với sởi và có tới 50% trường hợp bệnh biểu hiện lâm sàng không điển hình.
Thời kỳ ủ bệnh kéo dài 14-21 ngày, trung bình 18 ngày. Thời kỳ lây truyền kéo dài từ 7 ngày trước cho tới 7 ngày sau phát ban. T.rẻ e.m mắc hội chứng rubella bẩm sinh có thể đào thải vi rút đến 1 năm sau khi sinh.
Theo các chuyên gia y tế, những người chưa có miễn dịch đều có thể bị mắc bệnh. Người sau khi mắc bệnh có miễn dịch bền vững. Những trường hợp đã tiêm vắc-xin sẽ sinh ra miễn dịch đặc hiệu bảo vệ cơ thể không bị mắc bệnh, số ít còn lại không may mắc bệnh thì bệnh sẽ nhẹ hơn, hạn chế di chứng và t.ử v.ong.
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế về tiêm vắc-xin rubella, sử dụng vắc-xin dạng đơn hoặc dạng phối hợp (sởi-rubella hoặc sởi-quai bị-rubella).
Với t.rẻ e.m, tiêm vắc-xin cho trẻ từ 9 tháng t.uổi trở lên và nhắc lại khi trẻ 18 tháng t.uổi. Với người lớn, tiêm vắc-xin cho những người chưa tiêm phòng hoặc chưa có miễn dịch, đặc biệt là phụ nữ ở t.uổi sinh đẻ. Không tiêm phòng vắc-xin rubella cho phụ nữ đang mang thai. Chỉ nên có thai sau khi tiêm phòng ít nhất 1 tháng.
