T.uổi dậy thì (v.ị t.hành n.iên) là giai đoạn chuyển tiếp giữa t.uổi thiếu nhi và t.uổi trưởng thành. Chăm sóc, giáo dục sức khỏe sinh sản t.uổi dậy thì đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tương lai sự nghiệp của mỗi người cũng như chất lượng dân số của toàn xã hội.
Một buổi ngoại khóa về giới tính dành cho trẻ v.ị t.hành n.iên
1. T.uổi vị thành niên là gì?
T.uổi dậy thì – v.ị t.hành n.iên là giai đoạn chuyển tiếp từ t.rẻ e.m sang người lớn. Độ t.uổi vị thành niên là 10 – 19 t.uổi. Lớp t.uổi vị thành niên được chia thành 3 nhóm: từ 10 – 13 t.uổi là nhóm v.ị t.hành n.iên sớm, từ 14 – 16 t.uổi là nhóm v.ị t.hành n.iên giữa, từ 17 – 19 t.uổi là nhóm v.ị t.hành n.iên muộn.
Ở t.uổi vị thành niên, dưới tác dụng sinh lý của hormone, cơ thể t.rẻ e.m sẽ diễn ra hàng loạt những thay đổi về hình dáng, cơ quan s.inh d.ục, tâm sinh lý, phân biệt rõ giới tính nam/nữ và bắt đầu có khả năng t.ình d.ục, khả năng sinh sản.
Sức khỏe sinh sản v.ị t.hành n.iên là tình trạng khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và xã hội của tất cả những yếu tố liên quan tới cấu tạo và hoạt động của bộ máy sinh sản ở t.uổi vị thành niên.
2. Những thay đổi về sinh lý ở t.uổi vị thành niên
Với trẻ gái
Về thời gian : Bắt đầu từ khi 8 – 13 t.uổi, trung bình 15 t.uổi và hoàn tất dậy thì vào thời điểm trẻ được 13 – 18 t.uổi;
Về phát triển cơ thể: thay đổi ở vú (núm vú nhô lên rõ hơn, hình thành quầng vú và bầu vú, phát triển đầy đủ sau 18 tháng); phát triển xương chậu (khung chậu của nữ tròn hơn và rộng hơn khung chậu của nam); xương đùi, các mô mỡ hình thành đường cong; phát triển chiều cao, cân nặng; bộ phận s.inh d.ục phát triển (â.m h.ộ, â.m đ.ạo to ra, tử cung và buồng trứng phát triển); buồng trứng bắt đầu hoạt động bằng việc xuất hiện k.inh n.guyệt;
Về thay đổi sinh lý: bắt đầu xuất hiện k.inh n.guyệt. Trong khoảng 1 năm đầu khi có kinh, k.inh n.guyệt không đều và thời gian hành kinh cũng thay đổi.
Với trẻ trai
Về thời gian: Bắt đầu dậy thì khi trẻ được 10 – 15 t.uổi;
Về thay đổi cơ thể: Vỡ tiếng; có ria mép xuất hiện và râu ở cằm; phát triển chiều cao và cân nặng; tuyến bã và tuyến mồ hôi phát triển, xương ngực và vai phát triển; các cơ rắn chắc hơn; hình thành trái cổ do sụn giáp phát triển; d.ương v.ật và t.inh h.oàn to lên;
Về thay đổi sinh lý : T.inh h.oàn hoạt động sinh ra nội tiết s.inh d.ục nam và t.inh t.rùng; biểu hiện x.uất t.inh, những lần đầu là mộng tinh.
Gia đình cần quan tâm đến tâm lý t.rẻ e.m tuổi dậy thì
3. Những thay đổi về tâm lý ở t.uổi vị thành niên
Với những đặc điểm sinh lý riêng biệt, trẻ v.ị t.hành n.iên dễ thay đổi tính cách, hành vi ứng xử như sau:
Tính độc lập: trẻ có xu hướng tách ra, ít phụ thuộc vào cha mẹ, chuyển từ sinh hoạt gia đình sang sinh hoạt bạn bè để đạt được sự độc lập. Đôi khi, trẻ có biểu hiện chống đối lại các quan điểm của cha mẹ;
Nhân cách: cố gắng khẳng định mình như một người lớn, có hành vi bắt chước người lớn;
Tình cảm: chuẩn bị cho mối quan hệ yêu đương, học cách biểu lộ tình cảm và điều khiển cảm xúc, phát triển khả năng yêu và được yêu, tỏ thái độ thân mật trong mối quan hệ với người khác;
Tính tích hợp: thu thập thông tin từ cha mẹ, nhà trường, bạn bè, xã hội,… để tạo ra giá trị của bản thân, tạo sự tự tin và cách ứng xử;
Trí tuệ: trẻ v.ị t.hành n.iên thường thích lập luận, nhìn sự vật theo quan điểm lý tưởng hóa.
4. Nguy cơ hay gặp ở t.uổi vị thành niên
Do những thay đổi trên, trẻ v.ị t.hành n.iên dễ bị dụ dỗ, lường gạt, mua chuộc, xâm hại và dễ bắt chước những thói hư tật xấu. Những nguy cơ hay gặp ở trẻ là:
Quan hệ t.ình d.ục không an toàn
Mang thai sớm ngoài ý muốn, dễ sảy thai, đẻ non, nhiễm độc thai, làm tăng nguy cơ t.ử v.ong của người mẹ; làm mẹ quá trẻ; trẻ sinh ra thiếu cân, suy dinh dưỡng, mắc bệnh hoặc thậm chí là t.ử v.ong; bỏ học giữa chừng, ảnh hưởng tới tương lai; dễ nảy sinh tâm lý chán nản; phải gánh chịu định kiến xã hội; gánh nặng về kinh tế khi nuôi con; phá thai có thể dẫn đến các tai biến như n.hiễm t.rùng, thủng tử cung, vô sinh,…
Mắc các bệnh lây truyền qua đường t.ình d.ục và thậm chí là HIV/AIDS.
Dễ bị lôi kéo sử dụng chất kích thích, chất gây nghiện
5. Chăm sóc, giáo dục sức khỏe sinh sản v.ị t.hành n.iên như thế nào?
Thời kỳ v.ị t.hành n.iên, trẻ gặp nhiều vấn đề khủng hoảng, hoang mang về tâm lý. Tuy trưởng thành về mặt cơ thể nhưng trẻ v.ị t.hành n.iên vẫn cần được giúp đỡ, giáo dục từ gia đình và nhà trường để phát triển đúng hướng.Theo đó, gia đình, nhà trường và chính trẻ v.ị t.hành n.iên cần:
Rèn luyện về kỹ năng sống
Chủ động tìm hiểu kiến thức về giới tính, sức khỏe sinh sản t.uổi thành niên từ cha mẹ, thầy cô, người thân và bạn bè;
Tâm sự những lo lắng, băn khoăn với người thân hoặc thầy cô;
Duy trì thời gian biểu học tập, nghỉ ngơi, tập luyện và giải trí phù hợp;
Phân biệt rõ ràng giữa tình yêu và tình bạn trong sáng.
Chăm sóc sức khỏe thể chất và tâm lý
Chăm sóc sức khỏe thể chất và tâm lý cho trẻ
Trẻ cần được cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết trong chế độ ăn gồm protein, vitamin, khoáng chất, tinh bột,… Cần có sự quan tâm, chăm sóc, giáo dục của cha mẹ, người thân và thầy cô giáo;
Tránh xa các chất kích thích như rượu bia, t.huốc l.á, m.a t.úy,.. Cha mẹ cần đặt mình vào vị trí của con, giúp con giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Cha mẹ cần tôn trọng quyết định của con nếu phù hợp. Phụ huynh cũng cần căn cứ vào nhu cầu, sở thích và năng lực của trẻ v.ị t.hành n.iên để hướng nghiệp phù hợp.
Chăm sóc sức khỏe sinh sản v.ị t.hành n.iên
Trẻ nữ cần biết cách vệ sinh thời kỳ k.inh n.guyệt, đi khám nếu đến 15 – 16 t.uổi vẫn chưa có k.inh n.guyệt và bổ sung viên sắt theo chỉ định của bác sĩ để phòng tránh thiếu m.áu do thiếu sắt;
Trẻ nam phải biết phát hiện những bất thường về cơ quan s.inh d.ục của mình ( hẹp b.ao q.uy đ.ầu, t.inh h.oàn ẩn, lỗ tiểu có vị trí bất thường) để đi khám kịp thời; không mặc quần lót bó sát, quá chật;
Tránh xa hình ảnh, phim ảnh, trang web đ.ồi t.rụy, k.hiêu d.âm;
Không nên quan hệ t.ình d.ục trước t.uổi trưởng thành;
Nếu quan hệ t.ình d.ục cần thực hiện t.ình d.ục an toàn: chung thủy, sử dụng b.ao c.ao s.u đúng cách mỗi khi quan hệ t.ình d.ục để tránh mang thai ngoài ý muốn, bệnh lây qua đường t.ình d.ục và nhất là HIV/AIDS.
Giai đoạn dậy thì – v.ị t.hành n.iên là giai đoạn trung gian chuyển mình từ trẻ con sang người lớn ở trẻ. Cha mẹ cần hết sức lưu ý chăm sóc sức khỏe tâm sinh lý của trẻ ở giai đoạn này để con có bước đệm vững chắc cho giai đoạn trưởng thành.
Theo congthuong.vn
Báo động “nạn” nạo phá thai ở t.uổi vị thành niên
Mặc dù tình trạng nạo phá thai t.uổi vị thành niên đã cảnh báo nhiều lần nhưng theo ước tính của Bệnh viện Phụ sản Trung ương, số ca nạo phá thai vẫn đang ở mức báo động.
Trung bình mỗi ngày khoảng 40 – 50 ca, mỗi năm khoảng 5.000 ca, trong đó có khoảng 18 – 20% ở t.uổi vị thành niên. Tức là mỗi năm có khoảng 900 ca trẻ v.ị t.hành n.iên tới bệnh viện để nạo phá thai. Trong đó phá thai trên 3 tháng t.uổi ở t.uổi vị thành niên chiến 10%. Thậm chí, có những 15 t.uổi đã nạo phá thai 2 lần…
15 t.uổi đã phá thai 2 lần
Dù chưa có con số chính xác về số ca nạo phá thai trên cả nước nhưng theo tổng hợp từ các cơ sở y tế, mỗi năm nước ta có khoảng 250 – 300 nghìn trường hợp nạo phá thai (bao gồm cả thai nhi dị tật và mang thai ngoài ý muốn). Còn tính riêng tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương, ước tính số ca nạo phá thai trung bình khoảng 40 – 50 ca/ngày, khoảng 5.000 ca/năm, trong đó có khoảng 18 – 20% ở t.uổi vị thành niên. Tức là mỗi năm có khoảng 900 ca trẻ v.ị t.hành n.iên tới bệnh viện để nạo phá thai. Có những em đã phải trở thành bà mẹ “bất đắc dĩ” khi mới 10 t.uổi và có những em 15 t.uổi đã nạo phá thai 2 lần…
Nạn nạo phá thai ở t.uổi vị thành niên vẫn đáng báo động
Tuy nhiên đây mới là những con số thống kê được còn thực tế số ca nạo phá thai có thể hơn thế bởi nhiều trường hợp vì giữ “bí mật” đã đến các cơ sở y tế, phòng khám tư nhân để thực hiện. Và phải nói rằng, đôi khi đối với những trường hợp nạo phá thai tại các phòng khám tư nhân như thế này không khác gì “gửi trứng cho ác”. Bởi sự tư vấn của các bác sĩ tại phòng khám không thể chuyên nghiệp và tập trung cho bệnh nhân được do phải cùng lúc thực hiện nhiều ca vừa khám bệnh, vừa nạo phá thai. Họ thực sự như chạy “show” và cảm giác đến thời gian thở còn thiếu…
Cũng chính vì không tập trung được tuyệt đối cho bệnh nhân như vậy mà nhiều ca đã xảy ra biến chứng và chịu hậu quả nặng nề, như vô sinh là một ví dụ. Hiện nay, các cặp vợ chồng vô sinh có tỷ lệ khoảng 25 – 30%, trong đó 10% là do nam giới. Còn lại là do nữ giới. Mà do nữ giới thì nguyên nhân đa phần lại chính từ nạo hút thai và sinh hoạt t.ình d.ục không an toàn mà ra như viêm dính vùng tử cung, tắc vòi trứng, tổn thương niêm mạc tử cung, lạc nội mạc tử cung…
Đã có những b.é g.ái nạo hút thai khi cơ thể còn chưa dậy thì hết dẫn đến biến chứng n.hiễm t.rùng huyết, sót nhau thai, thủng tử cung, vô sinh. Theo Phó trưởng khoa Phụ ngoại, Bệnh viện Phụ sản Trung ương Vũ Ngân Hà, đối với những ca như vậy thực sự vừa giận vừa thương. Giận vì các em đã “liều mạng” ngay chính với bản thân mình, thương vì có những sang chấn tâm lý, vết thương lòng mà những kỹ thuật hiện đại, tiên tiến trong kế hoạch hóa gia đình, những chuyên môn của bác sĩ dù giỏi đến mấy cũng không thể san sẻ được, chỉ có thể tự các em phải chịu đựng. Mà t.uổi của các em quá nhỏ để phải chịu đựng như vậy.
Bà Hà nói: “Có những ca nạo phá thai tại các phòng khám tư nhân không có chuyên môn dẫn đến vô sinh hoặc tính mạng người mẹ bị đe dọa. Mà vô sinh đối với phụ nữ chưa có con, nhất là đối với t.uổi vị thành niên là một nỗi đau cả về thể chất và tâm hồn, gây ám ảnh lâu dài. Chưa kể đến những đ.ứa t.rẻ được sinh ra bởi những bà mẹ t.uổi vị thành niên hoặc những người từng nạo, hút thai nhiều lần cũng thường gặp nhiều rủi ro về sức khỏe hơn các t.rẻ e.m khác” .
Nam giới cần có trách nhiệm hơn
Ông Đinh Huy Dương, Vụ trưởng Vụ Truyền thông Giáo dục, Tổng cục Dân số – KHHGĐ cho biết, hiện nay giới trẻ còn nhiều lầm tưởng về vấn đề kế hoạch hóa gia đình cũng như việc chủ động trong phòng tránh thai. Điển hình như các em thường mua và sử dụng các loại thuốc tránh – phá thai bán ngoài thị trường và tưởng rằng đó là kế hoạch hóa gia đình. Nhưng thực ra, nếu lạm dụng thì đó là một cách hủy hoại cơ thể, có những biến chứng khôn lường mà các em không hay biết. Hay đơn giản những em gái t.uổi vị thành niên khi mang thai ngoài ý muốn thường rất ngại đến các cơ sở y tế công. Tất cả các vấn đề này đều bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết hay nói rộng hơn là các chiến dịch truyền thông, giáo dục về SKSS chưa cho thấy hiệu quả.
Nam giới cần có trách nhiệm hơn trong kế hoạch hóa gia đình
Theo ông Đinh Huy Dương, ngành Dân số đang phát động chương trình “Tránh thai trách nghiệm không của riêng ai”. Hoạt động này sẽ giúp nâng cao nhận thức của người dân với việc sử dụng các biện pháp tránh thai. Hơn nữa, từ trước tới nay, đa số mọi người đều cho rằng, việc tránh thai là của phụ nữ nên nam giới thường ít quan tâm tới biện pháp tránh thai. Qua chương trình, ngành Dân số muốn tất cả xã hội đặc biệt là nam giới cần trách nhiệm hơn nữa với chương trình kế hoạch hóa gia đình.
Trước hiện trạng phụ nữ bước vào độ t.uổi sinh sản và có nhu cầu tránh thai ngày càng tăng, ngành dân số đã có những chương trình cung cấp biện pháp phòng tránh thai miễn phí cho người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn. Ngoài ra, Tổng cục DS – KHHGĐ cũng phát triển kênh tiếp thị xã hội với mục đích đem đến cho người dân những biện pháp tránh thai bảo đảm an toàn và chất lượng nhất.
Ông Đinh Huy Dương cũng cho biết, ngoài việc truyền thông cho người dân qua các kênh thông tin đại chúng như báo in, báo mạng, phát thanh, truyền hình… thì truyền thông bằng công nghệ 4.0 cũng đang được triển khai và đẩy mạnh. Tổng cục Dân số sẽ cho ra mắt một ứng dụng trên điện thoại di động về vấn đề SKSS, giới trẻ chỉ cần tải app này trên các nền tảng như Android hay IOS là có thể được tư vấn, cung cấp thông tin miễn phí từ các chuyên gia về vấn đề phòng tránh thai, giới tính, sức khỏe t.ình d.ục… Với ứng dụng này ông Dương hy vọng giới trẻ sẽ có nhận thức tốt hơn về t.ình d.ục, biết các phòng tránh thai một cách chủ động để tránh sảy ra những hậu quả lâu dài.
Đáng nói là, không ít trường hợp chọn phá thai bằng thuốc vì cho rằng đây là biện pháp hiệu quả, kín đáo, có thể thực hiện tại nhà mà không biết phá thai bằng thuốc cũng như bất kỳ dịch vụ y tế nào khác đều cần sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ. Nếu phá thai không đúng cách theo chỉ dẫn của bác sĩ rất dễ dẫn đến những “biến chứng” nặng nề như sảy thai giữa chừng, nhau thai không hết, băng huyết…
Nguyễn Bách
Theo petrotimes
