Để làm dịu “bão cytokine” ở người bệnh Covid-19, các bác sĩ sử dụng thuốc viêm khớp dạng thấp tocilizumab, thuốc huyết áp hoặc thiết bị lọc m.áu loại bỏ cytokine dư thừa.
Sau gần hai năm đại dịch, giới khoa học nhận định Covid-19 là bệnh khó lường. Ban đầu, nó chủ yếu ảnh hưởng đến người cao t.uổi, có bệnh nền như tiểu đường, béo phì hoặc hô hấp. Thời gian sau, nhiều bệnh nhân Covid trẻ t.uổi, khỏe mạnh, có triệu chứng khởi phát tương đối nhẹ, song chuyển nặng nhanh chóng và t.ử v.ong đột ngột.
Nguyên nhân của tình trạng này là hội chứng giải phóng cytokine, còn gọi là “cơn bão cytokine”. Đây là hiện tượng hệ miễn dịch phản ứng quá mẫn cảm với mầm bệnh, cuối cùng quay ngược lại tấn công các tế bào khỏe mạnh của cơ thể, gây tổn thương đa tạng.
Gần một năm qua, đội ngũ y tế nhận ra rằng chìa khóa để cứu sống bệnh nhân Covid-19 là làm dịu “cơn bão cytokine”. Dựa trên lý thuyết này, ít nhất 10 loại thuốc được đưa vào điều trị hoặc thử nghiệm.
Một trong số đó là tocilizumab , thuốc trị viêm khớp dạng thấp, được bán dưới tên thương mại là Actemra.
Ngày 11/2, các nhà khoa học Anh thông báo thuốc hiệu quả với bệnh nhân Covid-19, dựa trên thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn. Họ phát hiện tocilizumab tác dụng làm giảm nguy cơ t.ử v.ong, rút ngắn thời gian thở máy và nằm viện của bệnh nhân. Nếu khả quan, đây là loại thuốc thứ hai hiệu quả trong giảm tỷ lệ t.ử v.ong do Covid-19, sau dexamethasone. Ngày 24/6, FDA phê duyệt khẩn cấp tocilizumab.
Trung Quốc, Italy là những nước đầu tiên điều trị cho người bệnh Covid-19 bằng tocilizumab. Các bác sĩ nhận ra dấu hiệu sốc cytokine thông qua biểu hiện sốt, tim đ.ập nhanh cũng như hạ huyết áp.
Thuốc có tác dụng ngăn chặn một loại cytokine gọi là interleukin-6 (IL-6). Các nghiên cứu trước đó chỉ ra rằng lượng IL-6 cao dẫn đến tình trạng suy hô hấp và t.ử v.ong. Tocilizumab có tác dụng làm giảm những triệu chứng này.
Các loại thuốc tương tự ngăn chặn hoạt động của những cytokine cụ thể cũng cho kết quả đầy hứa hẹn. Thuốc kineret, có tác dụng vô hiệu hóa phân tử khác là IL-1 được đưa vào thử nghiệm điều trị Covid-19.
Giải pháp hiệu quả hơn so với ngăn chặn một loại cytokine đơn lẻ là phá vỡ chu kỳ viêm nhiễm. Ví dụ, thuốc huyết áp có thể điều chỉnh phản ứng miễn dịch của cơ thể. Năm ngoái, các nhà khoa học đã thử nghiệm prazosin như liệu pháp điều trị Covid-19 sớm ở bệnh nhân, trước khi bệnh tiến triển nặng hơn.
CytoSorb, thiết bị lọc cytokine dư thừa trong m.áu bệnh nhân. Ảnh: NY Times
Trong một báo cáo trên tạp chí Science Immunology, các nhà khoa học xác định thuốc trị ung thư calquence , do AstraZeneca sản xuất, có thể cắt đứt nguồn cung cấp cytokine của cơ thể.
Tiến sĩ Louis Staudt, nhà khoa học tại Viện Ung thư Quốc gia, một trong những thanh tra của nghiên cứu, nhận định calquence là liệu pháp điều trị tận gốc, xử lý lượng cytokine giải phóng quá mức ngay từ nguồn.
Nghiên cứu ở quy mô nhỏ và không có nhóm đối chứng, kết quả vẫn hứa hẹn. Sau khoảng hai tuần điều trị, 8 trên 11 bệnh nhân đang dùng oxy và hai trên 8 người phải thở máy đã tự thở hoặc được xuất viện.
Theo tiến sĩ Staudt, những hiểu biết thu được từ Covid-19 cho phép các nhà khoa học nghiên cứu sâu hơn về hội chứng bão cytokine.
Đại dịch cũng giúp một số liệu pháp trở nên phổ biến hơn. Năm ngoái, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cho phép sử dụng CytoSorb , một thiết bị lọc cytokine ở người mắc Covid-19.
Cơ chế của nó là hút m.áu ra khỏi cơ thể bệnh nhân, lọc bỏ các cytokine dư thừa sau đó bơm m.áu sạch trở lại. Mỗi CytoSorb có kích thước bằng ly uống nước, có thể lọc toàn bộ lượng m.áu của cơ thể khoảng 70 lần trong 24 giờ.
Châu Âu đã bán và sử dụng CytoSorb rộng rãi từ năm 2013. Ở Mỹ, thiết bị này chỉ được phép dùng cho người không còn lựa chọn khác. Hiện tại, CytoSorb chỉ điều trị cho bệnh nhân Covid-19 nặng, suy hô hấp.
Thông thường, bệnh nhân n.hiễm t.rùng huyết cần tối đa ba hộp CytoSorb, một hộp mỗi ngày với giá 1.200 USD. Song bệnh nhân Covid-19 có lượng cytokine giải phóng quá lớn, phải trải qua hàng chục chu kỳ lọc m.áu, cần hai hộp mỗi ngày.
Cải thiện vị giác và khứu giác sau mắc Covid
Người bệnh Covid-19 sau phục hồi nếu giảm hoặc mất vị giác, khứu giác có thể tập các bài xoa mũi, tróc lưỡi… giúp khí huyết lưu thông vùng mũi, lưỡi.
Bác sĩ Huỳnh Tấn Vũ, Trưởng đơn vị Điều trị Ban ngày, Bệnh viện Đại học Y dược TP HCM Cơ sở 3, cho biết: nCoV gây tổn thương tế bào hỗ trợ thần kinh trong mũi, là nguyên nhân mất khứu giác. Có hai loại tế bào liên quan, gồm tế bào cảm nhận mùi và tế bào hỗ trợ thần kinh. Hầu hết bệnh nhân bị mất khứu giác có nhận thức bình thường về các chất mặn, ngọt, chua và đắng nhưng không phân biệt được vị ngon, điều này phụ thuộc chủ yếu vào khứu giác. Do đó, họ thường phàn nàn về việc mất vị giác, khiến ăn uống không được ngon miệng.
“Mất khứu giác có xu hướng diễn ra trong thời gian ngắn thường dưới hai tuần và phục hồi nhanh chóng trong vòng 10 ngày, tuy nhiên ở một số bệnh nhân, triệu chứng này có thể tồn tại lâu hơn, thậm chí không thể phục hồi, đặc biệt là với bệnh nhân mắc hội chứng Covid kéo dài”, bác sĩ Vũ nói.
Người bệnh có thể tự tập luyện một số động tác xoa bóp bấm huyệt, tác động vào vùng mũi xoang, vùng miệng. Dòng m.áu được tăng cường tuần hoàn đến các khu vực này sẽ tăng quá trình thực bào, t.iêu d.iệt mầm bệnh, lưu thông khí huyết. Bên cạnh đó, dòng m.áu mang dinh dưỡng giúp các tế bào khứu giác, vị giác bị tổn thương được nuôi dưỡng và phục hồi nhanh chóng.
Dưới đây là ba bài tập, bệnh nhân sau hồi phục có thể tập luyện để cải thiện vị giác và khứu giác:
Xoa mũi: Ngồi hoa sen hoặc ngồi bình thường, 2 ngón tay trỏ và giữa của 2 bàn tay khép lại. Gồm 5 động tác nhỏ:
Xoa thân mũi : Dùng 2 ngón trỏ và ngón giữa xoa mũi từ dưới lên và trên xuống cho ấm đều, đồng thời thở vô ra cho mạnh 10-20 lần.
Day sụn mũi, xương m ũi: Để ngón tay chỗ giáp giới giữa xương mũi và xương sụn mũi, day huyệt 10-20 lần.
Day huyệt nghinh hương : Dùng 2 ngón tay trỏ ấn mạnh vào huyệt Nghinh hương ngang cánh mũi, trên rãnh mũi – má và day huyệt ấy 10-20 lần.
Xoa chân cánh mũi :. Dùng bàn tay cạnh ngón tay trỏ bên này áp vào cánh mũi bên kia, xoa mạnh lên xuống 10-20 lần.
Vuốt và bẻ mũi : Vuốt đều mũi và bẻ đầu mũi qua lại.
Chuỗi bài tập này có tác dụng làm ấm mũi và khí huyết lưu thông vùng mũi. Ngoài ra, chúng giúp giảm chứng nghẹt mũi, viêm mũi dị ứng, sổ mũi, khứu giác kém…
Động tác xoa chân cánh mũi. Ảnh. Bác sĩ cung cấp
Cải thiện vị giác bằng các động tác sau:
Đảo lưỡi kết hợp với đảo mắt : Ngồi hoa sen hoặc ngồi bình thường. Đảo lưỡi trong miệng kết hợp với đảo mắt cùng một hướng, đồng thời dao động thân qua lại. Đảo theo vòng tròn từ 5-10 lần rồi đảo ngược lại, đồng thời dao động thân qua lại. Tập cho các cơ vùng lưỡi trở nên linh hoạt, khí huyết lưu thông vùng lưỡi.
Súc miệng kết hợp với đảo mắt qua lại và đ.ánh răng : Ngồi hoa sen hoặc ngồi bình thường. Đưa một ngụm hơi vào miệng như một ngụm nước cho má phình lên rồi đảo từ má bên này sang má bên kia, kết hợp đảo mắt cùng một hướng, đảo xong thì gõ răng một lần. Ăn nhịp với động tác đảo thì dao động thân qua lại. Đảo từ 10-20 lần.
Tróc lưỡi: Ngồi hoa sen hoặc ngồi bình thường. Đưa lưỡi lên vòm họng và tróc lưỡi. Tróc 10-20 lần. Bài tập này có tác dụng tập cho lưỡi hoạt động linh hoạt, khí huyết lưu thông, tránh nói năng khó khăn trong lúc t.uổi già, làm thông tai, cải thiện tuyến nước bọt. Trong các động tác lưỡi, thường nước bọt trào ra, ngừng động tác và nuốt nước bọt cho mạnh để tăng cường tiêu hóa và làm thông tai, cải thiện vị giác.
Người bệnh cần bình tĩnh tập luyện, tự xoa bóp bấm huyệt như hướng dẫn và tuân thủ chỉ định điều trị. “Mất hoặc giảm vị giác, khứu giác có thể cải thiện và hồi phục sau thời gian kiên trì tập luyện. Người bệnh nên chia nhỏ bữa, ăn đủ chất, thức phẩm mềm, dễ tiêu; tái khám khi có các triệu chứng trở nặng để có sự tư vấn và hỗ trợ kịp thời”, bác sĩ khuyên.
